luns, 23 de novembro de 2015

Ruta polo río Orxas (Aldán)


Datos técnicos

Lonxitude: 4.57 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 68 ms
Tempo: 3 horas 30 minutos (2 hora 27 minutos en movimento)
Saida e chegada desde o aparcadoiro do porto de Aldán
M.I.D.E.: 6 (1 severidade, 3 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios


A ruta da que vos falamos hoxe é unha ruta que se atopa na parroquia de Aldán. Unha ruta fácil de facer pois non hai costa ningunha. Podedes facela con nenos ata o último muiño ida e volta porque é moi doada de facer, nós a fixemos circular para alongala un pouco mais. Para que vos fagades unha idea desde a ponte medieval que está pegada á estrada PO-315 ata o castelo da foto hai 500 metros e ata o último muiño 1,2 kms polo que se facedes a ruta polo mesmo camiño son uns 2,4 kms engadindo uns 600 metros mais se ides ata a igrexa de San Cibrán, ou sexa uns 3 kms mais ou menos ida e volta polo mesmo camiño. Nós para non facela polo mesmo camiño a fixemos circular para volver por outro lado pero o tramo engadido non ten nada reseñable, o mais interesante da ruta está neses 3 kms (a finca do Frendoal e os muiños do Orxas) polo que non merece a pena facela circular agás que que coma nós queirades camiñar un pouco mais ainda que a ruta non sexa tan interesante. A ruta non está sinalizada polo que é necesario un sistema GPS.


O río Orxas 
Para esta ruta nos diriximos ao Morrazo polo Corredor ata o final. Ao longo desta vía hai varias saídas (Domaio, Meira, Marín, Cangas, Bueu..). Non collades ningunha seguide sempre recto pola vía rápida ata que cheguedes a unha rotonda cunha escultura dunha ánfora xigante. Collemos a man esquerda dirección a Cangas pola estrada PO-315. Unha vez en Aldán deixamos o coche aparcado no porto xusto enfronte do centro de saúde. 


Foto de grupo no comenzo da ruta

Comenzamos a ruta enfronte do centro de saude onde desemboca o río Orxas. O río Orxas nace na serra da Madalena na zona do curuto do Leboreiro e desemboca na ría de Aldán entre as praias de O Picos e de San Cibrán, lugar de saída da nosa ruta.



Ría de Aldán
Andamos uns metros cara á desembocadura polo paseo marítimo e cruzamos a estrada por un paso de cebra para subir ata a Igrexa de San Cibrán. A Igrexa parroquial de San Cibrán de Aldán é un edificio construído en estilo ecléctico-historicista. Ainda que o primitivo templo se remonta, como mínimo, ao século XVI, o actual foi edificado de xoven planta en 1866. Tanto a nave como a capela son de estilo neogótico. A fachada, pola contra, remeda o estilo neoclásico. A fachada conta cun nicho que alberga a imaxe de San Ciprán e unha altiva torre de dous pisos con balcóns.
 
Imaxe de San Ciprán na igrexa do mesmo nome
No adro parroquial podemos admirar un fermoso mausoleo decimonónico (se ollamos a fachada da igrexa de fronte está situado a man esquerda), ademais do arranque da impresionante muralla que delimita os antigos dominios dos condes de Aldán. O mausoleo foi construído en 1879, segundo consta na inscrición. Obra tamén atribuída a Antonio Cerviño. Garda unha gran semellanza co mausoleo do cemiterio de Cangas, aínda que o de Aldán é de características máis sinxelas. Con esta obra, serían catro as realizacións atribuídas a Cerviño no Morrazo. É dicir, os dous mausoleos, a fonte da Colexiata de Cangas e o Cruceiro de Hío.

Mausoleo, obra de Cerviño
Baixamos pola estrada da igrexa dirección á estrada PO-315 e pegado á Igrexa de San Cibrán se atopa o Pazo Torre de Aldán. Palacete-castelo situado nun enclave estratéxico de paso e comunicación costeira entre Bueu e Cangas e que actualmente pouco ten que ver coa antiga fortaleza que representaba a notable linaxe dos Aldao (De ahí pode vir a toponimia de Aldán). Os Aldao pertencen a un dos linaxes máis importante do Morrazo, vinculados lexendariamente cos reis suevos, e que foron cabaleiros e ricos homes chegando a desenvolver cargos e dignidades nas Cortes de Castela e León. A existencia de sarcófagos suevos no outeiro adxacente, presume o seu posible uso militar con anterioridade, nos séculos V e VI. O Pazo atópase integrado no núcleo urbano de Aldán e posúe cara á súa parte posterior un terreo de mediana extensión dedicada ao cultivo. A Casa Torre de Aldán pertencente aos Condes de Canalexas, grandes terratenentes da Comarca, contaba cunha das extensións máis amplas e fermosas da Península do Morrazo.

Igrexa de San Cibrán, pombal e Pazo Torre de Aldán
Xusto enfronte do Pazo imos ver un pequeno outeiro cun pombal, imos subir ata el porque alí podemos ollar un sartego medieval que pasa desapercibido porque non está sinalizado. para ir ata el hai que subir por un pequeno muro e subir ata o outeiro. Situado no alto dun penedo de grandes dimensións, xunto ao Pazo de Aldán, aparece labrado na pedra este sartego, chamado Sarteho da Laxe. Sen embargo, para os veciños de San Cibrán esta é a "cama do Demo" (ou a "cama do xudeu"), quen ía todolos sábados á procura dunha rapaza da parroquia de San Cibrán para lecer con ela no sartego e, así, ter un fillo cada semana. A cavidade mide 180cm de longo por 52 de largura, está orientado en sentido ENE-WSW, coa parte máis estreita (os pés) cara o abrente, e a máis cumprida (a cabeza) cara o solpor. Pola tipoloxía, dedúcese unha cronoloxía altomedieval, probablemente de época sueva-xermánica. Descoñécese a súa función exacta: podería ser unha tumba ou ben un nicho para uso penitencial. No penedo hai marcas claras de ter servido de asento ou alicerce a unha construcció que poderían indicar que neste lugar se erguía unha antiga capela, ou ben segundo algunhas opinións, probaría que foi este o soar da primeira torre do pazo de Aldán, antes da construcción da actual, Ata os anos 1960 o sartego conservaba a súa tapa, ata que unha veciña do lugar a roubou para facer un banco no seu xardín. Sábese dun segundo sartego medieval, dividido pola metade. O curioso nesta ocasión é que o sartego está desubicado e reconvertido en dous bancos, situados preto do pequeno castelo inacabado e construído nos anos 1960 para o lecer dos condes, xunto co campo de críquet. De mesma tipoloxía que o anterior, o sartego está totlamente abandoado, chegando incluso a ser utilizado como soporte para facer ás brásas dos asados.
Sartego suevo ou altomedieval

Seguimos baixando e chegamos ata a estrada PO-513 que cruzamos. Diante vemos o primeiro muiño da ruta que é o chamado muiño da fonte de San Cibrán. Ao lado atópanse a ponte medieval e un antigo lavadoiro. Subimos uns metros pola estrada que se atopa á dereita de ambos e a man esquerda vemos un camiño que nos vai levar ata a finca do Frendoal.

Ponte medieval e lavadoiro
Nada mais comenzar o camiño, atopamos un segundo muiño en ruinas , o chamado muiño da Fonte do Frendoal ou das presas do conde. Imos por un camiño cheo de follas caídas que nos indica que estamos en pleno outono. Cabe destacar a súa vexetación, entre a que podemos atopar magníficos exemplos de robles, castaños, laureis, bidueiras e algunhas especies introducidas polos condes como son as píceas, creando un ambiente doutros tempos, como se nos adentráramos en épocas pasadas.

The matrix
A Finca do Frendoal, finca dos condes ou bosque encantado era unha zona de recreo e descanso do pazo , que se empregaba como bosque para a caza. O Frendoal, nun principio estaba unido á finca do Pazo-Torre de Aldán ata principios do século XX, da que finalmente quedaron separados polo trazado da actual PO - 315. A finca é atravesada polo río Orxas que xunto á variedade de árbores fan desta finca un sitio ideal para relaxarse dando un paseo.


Reflexos das árbores no Orxas ao seu paso pola finca
A uns 200 metros nos atopamos co epicentro da finca na que atopamos un castelo abandonado. A súa construcción iniciouse nos anos sesenta como zona de descanso para os condes, pero quedou sen acabar. Na actualidade conserva a súa estructura orixinaria co foso arredor, pero o seu interior está cheo de pintadas e restos e a ponte levadiza só son dous columnas de pedra (faltan as madeiras e as cadeas para levantala e baixala). Enfronte do castelo había un campo de criquet.
Castelo no bosque encantado

A uns 50 metros do castelo atopamos o acueducto do Frendoal ou Arco da condesa. Trátase dunha antiga canalización de auga que ía desde unha alonxada mina, situada na zona máis elevada de O Frendoal, ata o Pazo. Para salvar o desnivel se construiron dous amplísimos arcos, un dos cales se eliminou coa construcción do actual trazado da PO- 315, sendo o seu percorrido subterráneo. O outro arco ainda se conserva dentro da finca, por debaixo del pasa o sendeiro que percorre o parque. O actual acueducto é medieval, pero se nos remontamos á súa orixe cabería sinalar que se sitúa na época romana. Isto dedúcese da situación das súas cañerías que desembocaban no que se presume eran as antigas pilas da factoría de salazón, que os romanos tiñan nos baixos da actual Torre de Aldán. Dita actividade de salazón requería gran cantidade de auga, que era suministrada por unhas conduccións previas ao actual acueducto. Máis tarde, xa restaurado polo Conde, o auga que corría desde as minas e que pasaba por riba do Arco, era utilizada para regadío dos seus cultivos, ricos en frutais e hortalizas. Este sistema de regadío foi utilizado ata os anos setenta, quedando completamente obsoleto co paso do tempo.

O Arco da Condesa
Seguimos o camiño bordeando o río Orxas e a 300 metros volvemos a atopar un lavadoiro e o tercer muiño chamado de Besada ou de Juan de Xoán. Ao longo do Orxas ata a súa desembocadura hai un total de 11muiños ainda que nesta ruta só vemos 8, a maioría deles en ruinas. O resto de muiños que nos atopamos na ruta levan o nome de: de Xangarello, da Granxa, de Nores, de Lama e da Estivada e os 3 que faltan son: do Pontillón, de Remuiño e de Campo. Desde o muiño de Besada ata o da Estivada son uns 500 metros.


Muiño de Xangarello
No muiño de lama unhas escaleiras nos suben ata a estrada que vai de Herbello á Madalena e ahí nos metemos polos estreitas rúas para dar volta outra vez cara á finca de Frendoal saindo outra vez xusto no Arco da Condesa. Non hai nada destacado deste tramo agás un impresionante eucalipto xa a escasos metros do acueducto.

Pedazo eucalipto e un champiñón  apoiado nel
E de volta á finca voltamos ao punto de partida da ruta no paseo marítimo de Aldán. o dito ao principio ruta moi recomendable para facer con nenos e é unha mágoa que o Concello non invirta no cuidado, recuperación e mantemento da Finca.

O Orxas morre na ría de Aldán e a nosa viaxe tamén
Podedes ollar todas as fotos desta ruta pinchando neste enlace.

domingo, 4 de outubro de 2015

II andaina Oia existe


Datos técnicos

Lonxitude: 9.93 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 605 ms
Tempo: 3 horas 30 minutos (2 hora 27 minutos en movimento)
Saida e chegada desde a Cruz de Pau, no límite entre Burgueira, Viladesuso e Baiona
M.I.D.E.: 6 (2 severidade, 3 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios


A andaina que vos traemos hoxe foi unha andaina organizada pola Asociación forestal e de educación mediambiental A Jalleira (podedes ollar o seu blogue neste enlace, tamén teñen facebook). Fixémola no mes de xuño pero tivemos a mala sorte de contar con mal tempo polo que tiven que volver outro día para poder sacar fotos. A andaina transcurriu pola Serra da Groba, pola súa parte alta e con esta andaina A Jalleira quería expoñer e dar a coñecer o valor paisaxístico e etnográfico da Serra. 

O percorrido non está sinalizado con nigún tipo de marca polo que para seguilo é imprescindible o uso de GPS. Para chegar ao punto de partida da andaina situado nun lugar chamado Cruz de Pau tedes que chegar ata Baiona e coller a estrada que vai ata Loureza, Torroña, Chan da Lagoa ou a Virxe da Rocha ( é a mesma estrada). O punto de inicio da ruta está a 13 kms desde que iniciamos esa estrada. Para quen non coñezades esta zona dicirvos que o primeiro que atoparedes nada mais comenzar a estrada é o monumento da Virxe da Rocha, ainda vos faltarán 13 kms para chegar ao punto de partida. Non hai que coller ningún cruce sempre seguide esa estrada. A uns 6 kms atoparedes unha zona chá con mesas para facer churrascadas, iso é Chan da Lagoa, seguide subindo. A uns 10 kms atoparedes a man esquerda O Cortelliño, un miradoiro natural cunha das mellores vistas do sur de Galicia, a un km miraredes unha caseta forestal no alto dun outeiro, ese é o Alto da Gabiñeira e ahí a estrada empeza a descender cara ao Rosal. Desde o alto da Gabiñeira ata o comenzo da ruta son dous kms, pasaremos polo cartel indicativo de que entramos na parroquia de Oia, logo o cartel de Viladesuso e a uns 300 metros atoparemos unha zona para poder cambiar o coche de sentido, ahí é onde deixaremos o coche para empezar a andaina, xusto antes do cartel de Burgueira.
Pista pola que comenzamos a ruta

Despois dunha breve explicación da toponomia da zona comenzamos a andaina por unha ancha pista forestal que se atopa enfronte de onde deixamos o coche. A ruta vai ser percorrida case toda por pistas forestais anchas algunhas veces algo empedradas. Ao comenzo da ruta ainda podemos ver algún pino pero a medida que nos adentramos na serra a vexetación predominante son os arbustos e os toxos. 
Primeiras indicacións ao grupo antes de iniciar a andaina

Ao 700 metros de comenzar a andaina facemos a primeira parada no primeiro punto de interese da andaina. A Serra da Groba esconde tras de si moitos valores e, entre eles, vestixios do noso pasado desde o Neolítico, a Idade dos metais e o Medievo. Neste punto atopamos dúas mámoas que nos falan que hai moito tempo o alto da serra estivo ocupado. En concreto atopamos mostras do Neolítico a través de dúas mámoas e uns muiños naviculares de soporte fixo que atopamos no Corno Ladredo. As dúas mámoas atópanse en moi mal estado de conservación, de feito unha delasten espichado un marco de pedra de delimitación por riba (a chamada Mámoa da Boca da Groba). Se alguén non vos di que eses túmulos son dúas mámoas pasades por ela sen darvos conta xa que non están sinalizadas e están moi mimetizadas coa paisaxe. 
A mámoa da Boca da Groba co seu marco espichado enriba


É frecuente atoparnos no noso camiño con vacas (rubias galegas), ouvellas e cabalos (tamén chamados garranos, burra do monte ou cabalo de pura raza galega). A serra da Groba é un dos poucos lugares onde se poden observar cabalos en estado de liberdade, cabalos que veñen ocupando esta zona desde tempos prehistóricos como así asemellan mostrarnos os petroglifos do Outeiro dos Lameiros e que tiveron unha importancia ecolóxica, comercial e etnográfica na zona ao longo dos séculos. 
Cabalos de pura raza galega e ao fondo o Monte Salgueiro

Por desgracia o número de cabalos disminuiu bastante nos últimos anos. Neste enlace podedes ler algunha das causas e consecuencias da disminución de cabalos na serra de A Groba e como poder axudar a evitala.
Sácame guapo na foto ¿eh?
Seguimos o camiño cara ao noso segundo punto de parada que é o Corno Ladredo e a Pedra da Gata. O camiño faise por unha pista forestal ancha, ás veces algo empedrada e serpenteante. Pasamos por diante do Monte Salgueiro ou Campuchán coa súa caseta distinguible no cumio. No chan de vez en cando nos atopamos con areeiros que aproveitan os cabalos para rozarse e tentar sacar os parásitos.
Areeiro e ao fondo á esquerda Corno Ladredo
Silencio... a dous kms do inicio da andaina só escoitamos silencio; nin un ruido. ante nós se extende unha ampla zona cha verde chamada Chan da Calzada. Vemos como o camiño serpentea ata ao fondo da Chan onde se atopa unha pequena elevación culminada con rochas graníticas e ata alí nos diriximos.

Subida a Corno Ladredo e á Pedra da Gata
Subimos por unha pequena pendente duns 200 metros para chegar ata a Pedra da Gata. Punto no que concordan 4 concellos: Baiona, Oia, Gondomar e Tomiño. As vistas son espectaculares e ben merecen un pequeno descanso para retratalas. Cun día claro podemos ollar ata Fisterra.

Vistas cara ao norte desde Corno Ladredo
Estamos a uns 605 metros sobre o nivel do mar. A contraposición da paisaxe é clara do que vemos cara ao norte co que vemos cara ao sur. Cara ao norte vemos o mar, as Cíes, Monteferro, O Morrazo, e ata mais alá se o non hai néboa. Según miramos cara ao leste, O Monte Castelo en primer termo, detrás o Mauxo e detrás o Monte Faro de Domaio. Se seguimos virando cara ao leste, vemos a serra do Galiñeio e cara atrás a serra do Suido. E tal como imos virándonos ás nosas costas nos volvemos a atopar coa paisaxe desoladora da Groba coa chan da Calzada flanqueada polas cotas das Teixugueiras e O Campuchán ou Monte Salgueiro.
Remata o verán en Corno Ladredo

Andamos unos 30 metros á esquerda polas rochas graníticas para atopar outro vestixio do Neolítico, 3 muiños naviculares de soporte fixo. Co Neolítico houbo un gran cambio nos costumes: empezouse a domesticar aos animais (comenzou a gandeiría), empezouse a cultivar, co que a vida se fixo mais sedentaria e se crearon una serie de utensilios cada vez mais especializados acodes coas novas tarefas. Entre eles os muiños de soporte fixo que se utilizaban principalmente para machacar e moer vexetais. Sobre estes muiños pensa que foron utilizados mais adiante na época dos metais tamén para machacar e moer minerais.
Muiños naviculares de soporte fixo

Desde Corno Ladredo tamén podemos observar a ringleira de pedras fincadas que fan de marcos divisorios entre Oia e Baiona
Á esquerda:Oia, á dereita: Baiona

Baixamos de Corno Ladredo e viramos á esquerda e o camiño vainos levar por detrás das Teixugueiras e o Campuchán hacia as Tomadas do Ferreiro. Alí xunto a unhas pereiras bravas facemos o noso avituallamento antes de seguir o camiño. 
Foto do grupo xunto a unhas pereiras
No camiño podemos ver vetas de esquistos. Ainda que a maioría de rochas son graníticas pola serra da Groba pasa o complexo sedimentario Monteferro- O Rosal. Así podemos atopar gran variedade minerais como granito, cuarzo, andalucita, volframio, casiterita, ouro... Xa desde tempos do Bronce se ven utilizando a Groba para extraccións de minerais incluso hai minas da época romana. Quero sinalar isto porque dentro desta andaina quísoxe poñer enfase non só no coñecemento dos valores da serra senón tamén dos perigos que ameazan á serra. Se antes falaba dos cabalos e do impacto que está a ter o novo Decreto da Xunta hai que sinalar que a serra da Groba está ameazada pola proxección dun parque eólico e dunha mina a ceo aberto. Como o día levantouse chuvioso durante o camiño tamén podemos observar numerosas píntegas comúns.
Píntega común

Seguimos avanzando e chegamos ata unha zona chá por detrás do Campuchán. Sitúase entre o Campuchán e o Alto da Mira ou Alto do Lousado e se chama Os Puxeiros. Lin nalgures que Os Puxeiros fora hai algún tempo o curro mais importante de A Groba.
Os Puxeiros desde a pista que vai a Foxo Pedriño

Se seguimos o camiño este empeza a ser costa arriba e nos leva cara ao foxo do lobo. Nembergantes, antes nos imos desvíar para ver a Laxe Cruzada ou Pedra escrita. Para iso nos metemos por Os Puxeiros, de fronte temos unha pista inclinada que nos leva ata o Alto da Mira Ou Monte Lousado que non imos coller (quedará para outra ocasión) e a man dereita hai outro camiño que vai pola base da ladeira do Alto da Mira e que o bordea e que nos vai levar ata a Laxe Cruzada. Como as mámoas, esta pedra con petroglifos tampouco está sinalizada así que senón é por alguén que a coñeza e no sitio tan afastado no que está non é doado atopala e podes pasar preto dela e non darte conta.
Petroglifos da Laxe cruzada ou Pedra escrita
E é unha mágoa porque este petroglifo é único contén 110 cruces (de ahí o nome de Laxe cruzada), outros símbolos e o labirinto mais grande de Europa con 1,10 metros de diámetro. Os petroglifos datan da idade de Cobre e do Bronce (3000-2000 antes de C) e as cruces foron feitas posteriormente nun intento de "cristianizar" os petroglifos.
Detalle dunha das figuras da Laxe cruzada
Voltamos para atrás e collemos a pista que nos sube ata o Foxo Pedriño, un foxo para lobos que non se conserva en bo estado xa que por onde debería estar o foxo (o buraco) onde caían os lobos que fuxían da batida pero foi tapado cando o antigo ICONA fixo a pista para repoboación da zona. Por desgracia, non hai foxo nin hailobos na serra da Groba desapareceron nos anos 70. Ainda se conservan algunhas das pedras que facían de muro polo leste e que levaban ao lobo hacia o foxo. Este muro tería unha distancia de mais de 1 km de longo e a súa altura podería ser superior aos 2 metros. Hai documentos do século X que falan de fosas luparias nas terras de Oia e en 1123 hai outro documento que fala dunha na serra da Groba que podería ser o Foxo Pedriño. 
 
Pista do Foxo Pedriño. Ao fondo o Monte Sta. Tegra e o MIño e Portugal.
E do Foxo Pedriño voltamos ao punto de inicio da ruta situado a 2 kms. Agredecer a A Jalleira a programación desta ruta para dar a coñecer o valor natural e histórico desta rutae a ver se coincidimos en mais rutas.

Podedes ollar todas as fotos da ruta pinchando neste enlace.





sábado, 11 de xullo de 2015

Santa Marta - Outeiro dos Lameiros (Baiona)


Datos técnicos

Lonxitude: 8.21 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 198 ms
Tempo: 2 horas 30 minutos (1 hora 31 minutos en movimento)
Saida e chegada desde a capela de Santa Marta, na praia de Santa Marta (Baiona)
M.I.D.E.: 6 (1 severidade, 2 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios


Nesta ruta unimos a senda fluvial do río Baíña coa estación arqueolóxica de Outeiro dos lameiros, xa que ambas por separado son moi curtas e nos van sumerxir pola nosa prehistoria e pola historia da época dos Austrias. A ruta ten o seu comenzo e final na ermida de Santa Marta, pegada á praia do mesmo nome que se atopa en Baiona.
Ermida de Santa Marta


É moi fácil chegar ata alí, a praia atópase na entrada de Baiona se ves desde Vigo, e se atopa enfrente da única gasoliñeira que hai en Baiona. Se vides pola estrada Vigo-Baiona non hai fallo porque ides pasar por alí e xa a vedes, e se vides pola autoestrada tedes que coller a saída que pon Baíña, (é a primeira saída despois de pasar a peaxe) e logo na rotonda da saída da autoestrada coller á esquerda dirección a Baiona e uns 500 metros xa está a praia de Santa Marta e a gasoliñeira.
Praia de Santa Marta

Agás no verán, é doado aparcar, hai sitio de sobra, no verán como está a praia xa non o é tanto. Ao lado da praia ides ver unha pequena colina que é onde se atopa a capela de Santa Marta, punto de inicio da nosa ruta. O tramo entre a senda do río Baíña e a estación arqueolóxica e case toda por asfalto, mentres que a volta é por pistas forestais. A ruta non está sinalizada polo que faise imprescindible un sistema GPS.
Desembocadura do río Baíña

Comenzamos entón coa explicación. Partimos da ermida de Santa Marta, construida a finais do século XIII. Case a finais do século XVI, esta ermida sufriu o paso do pirata inglés Sir Francis Drake. No solpor do día 7 de outubro de 1585, Drake arribou á praia de Santa Marta como así aparece en diversos documentos. Voltamos a vista a Felipe II, daquela reinaba e España era un imperio (o imperio onde nunca se poñía o sol), eramos a primeira potencia mundial. Felipe II casara con María I de Inglaterra. De relixión católica, buscaba con este matrimonio facerse cos territorios ingleses, consolidar definitivamente o catolicismo en Inglaterra e ter un descendente que heredara o seu imperio. Pero María I morre sen ter descendencia e Felipe II deixa de ser Rei de Inglaterra. Accede ao trono de Inglaterra Isabel I que comenza a reinstaurar a relixión anglicana. Felipe II tenta frear este proceso pedíndolle matrimonio pero pasa del. Entón xurde un complot entre a Igrexa e Felipe II para asasinar a Isabel I e sustituila por María Estuardo de Escocia e de relixión católica. O complot non sae ben porque os espías de Isabel I o descubren e a cousa acaba coa morte de María Estuardo. É cando Felipe II decide invadir Inglaterra enviando á Armada invencible. Anos antes Isabel I financiaba expediciones dirixidas por piratas e traficantes de escravos contra navíos españois. E entre esos piratas estaba Francis Drake, que acabou sendo, almirante, sir e o 2º navegante en completar a volta ao mundo despois de Elcano. E así nos poñemos nese solpor do 7 de outubro de 1585 cando o pirata Drake chega ata a praia de santa Marta coa idea de saquear e invadir a fortaleza de Monte Real. Se nos subimos ata as rochas nas que se sustenta o cruceiro que se atopa enfronte da ermida, e desde as que hai unha fermosa vista de Baiona, Monteferro e a entrada da bahía, poderemos votarlle imaxinación e ver como Drake fai a súa aparición con 30 navíos e 1500 homes. Daquela, o gobernador da fortaleza, Pedro Bermudez, fixo soar a campana da Torre do reloj (unha das tres torres que ainda se conservan da antiga fortaleza) para avisar ás xentes que vivían fora da fortaleza do perigo e que se meteran dentro das murallas. Tamén enviou unha mensaxe ao conde de Gondomar, diego sarmiento de acuña, para que viñera na súa defensa. Tamén desde o cruceiro podemos ver a zona de O Burgo, que se atopa detrás da gasoliñeira da que vos falei antes. Agora está chea de vivendas pensadas para o turismo, pero non custa imaxinar que daquela a zona estaría mais pelada e con algunha casiña de tipo baixo. Por alí pasa un antigo camiño romano, a vía XX ou per loca marítima que enlazaba na época dos romanos Braga con Astorga pola costa. Pois ben, según os documentos históricos, Drake e os seus homes, se apostaron esa noite ahí para estudiar como conquistar a fortaleza e cortar a zona de paso. Non lle funcionou ben, pois Diego Sarmiento conseguiu chegar con 300 homes para reforzar os que xa había dentro da fortaleza. Polo que Drake vendo que non ía ser doado asaltar a fortaleza marchou por onde viu, iso sí arrasando e queimando antes a ermida de Santa Marta, o convento de San Estevo nas Illas Cíes e tentando atacar Vigo (pero iso é outra historia que me lío). A ermida foi reconstruida tralo paso de Drake e daquela orixinal do século XIII só queda o arco semicircular da entrada e os canzoliños que son as cabezas das vigas que saen ao exterior e que sirven de soporte da cornisa.
Escultura de Soledad Penalta

Deixamos a ermida e baixamos ata o monumento da artista galega Soledad Penalta que se atopa enfronte da ermida. É un obra en ferro do ano 1999. Dimos unha volta ao monumento e sacamos unhas cantas fotos da paisaxe antes de seguir o noso camiño cara á praia de Santa Marta. Esta praia é un areal de 250 metros de lonxitude onde desemboca o río Baíña que imos seguir nalgúns tramos ata o encoro. Cruzamos a estrada e de fronte imos ver un antigo lavadoiro da época franquista pois ainda se pode observar a simboloxía franquista. Este lavadoiro está a carón do rió Baíña a súa man esquerda e a man dereita comenza a ruta fluvial do río baíña, indicada cun sinal.
Pequena poza no río Baíña

É unha senda pequena de 650 metros de percorrido que se pode facer perfectamente con cativos (se só queredes facer esta parte). Unha ruta de dificultade baixa e agradable de facer porque imos pola marxe dereita do río co que imos atopar flora de ribeira e poderemos observar 2 lavadoiros, e 3 muiños, un deles funciona (o de Agrelo) e outro asemella estar reconvertido nunha vivenda. Esta zona de O Burgo históricamente xa ten tradición de ser unha zona de muiños, e así hai documentos que recollen que na época de Felipe II se construiron 6 muiños dentro da fortaleza temendo que o inimigo en calquer momento poidera facer desaparecer os muiños de O Burgo.  A uns 150 metros nos atopamos cun lavadoiro e cun gran panel informativo da senda. Cruzamos a ponte de O Burgo e seguimos coa senda uns 500 metros mais ata o seu final. A senda remata subindo unhas escaleiras entre unhas casas. Imos por esa rúa entre as casas e collemos á dereita e a uns metros nos atopamos cun cruce cunha pequena estrada, o camiño de As lavandas. Imos coller á esquerda e seguir esa estrada que é a estrada que sube ata o encoro de Baíña. Ata o encoro o camiño é todo por asfalto polo que non é nada destacable, mais ben o contrario, é unha mágoa que non se continuase o paseo pola beira do río.
Senda fluvial do río Baíña

O encoro atópase a uns 6 kms do inicio da ruta. Uns 500 metros antes a man dereita podemos ollar un camiño de terra cun sinal de madeira que pon “Laxas-Muiños-Fonte”, nos metemos por ahí e nos atopamos coa senda verde do río Baíña onde se supón que hai ata 5 muiños pero a verdade é que só atopamos un, que é o muiño vello e que está rehabilitado. O resto se supón que deben estar seguindo río arriba pero o camiño está impracticable, polo que vos aconsellamos dar a volta no muiño. Na zona hai unhas escaleiras de madeira que baixan ata o río para poder facer unha foto da zona e tamén atopamos un cartel grande explicativo da flora e da fauna do río Baíña.
Senda verde do río Baíña

Voltamos á estrada que sube ao encoro e empezamos unha pequena pendente que nos leva ata o encoro, xusto antes de chegar ao encoro, a man esquerda imos ver unha pista forestal sinalizada cun cartel que nos indica a estación arqueolóxica de Os campos ou Outeiro dos Lameiros. Imos ir logo, primeiro subimos ata o encoro que se atopa a 20 metros de ese cruce seguindo a estrada.No encoro non se pode entrar, imos ver a porta pechada e a man dereita o salto de auga duns 43 metros de altura, a man esquerda da porta se a vemos de frente hai un caminiño que nos permite ver o encoro e a súa curva de coroación sen entrar no encoro. O encoro foi construido no ano 1985 para abastecer de auga a Baiona.
O encoro de Baiña

Deixamos o encoro e baixamos pola estrada para coller, agora si, a pista forestal que nos leva ata o Outeiro dos Lameiros. A 500 metros atopamos a estación arqueolóxica de Os Campos, tamén coñecida como outeiro dos Lameiros que é o outeiro que ten nunha das súa rochas os gravados mais importantes desta estación. A estación está moi ben sinalizada e con carteis explicativos de cada un dos paneis con gravados rupestres.
Petroglifo circular

O tema dos petroglifos é un tema moi extenso para tratar aquí e creo que xa me enrollei bastante ao principio. Só apuntar que o que coñecemos como petroglifos, forma parte do chamado grupo galaico de arte rupestre e que ten o seu epicentro no interior da ría de Pontevedra, en especial Campo Lameiro e Cotobade, e logo se extende polas rías de Vigo e Arousa. Ainda que se atopan petroglifos incluso no interior, a maioría de petroglifos de Galica se atopan na provincia de Pontevedra. Datan do Calcolítico (idade de Cobre) e da idade bronce (aproximadamente III-II milenio a.d.C.) e dun xeito básico se poden distinguir entre os petroglifos naturalistas (aqueles que representan armas, figuras humanas ou partes delas, figuras de animais) e os xeométricos (puntos, liñas, círculos, esvásticas, axedrezados, laberintos…). A interpretación de ambos tanto naturalistas como os xeométricos é moi discutida e varía según os diferentes expertos na materia. Non vou entrar ahí porque sobre iso hai moita literatura. Só quixen facer esta pequena introducción dos petroglifos porque nesta estación tedes a oportunidade de ollar, en poucos metros, a gran maioría de tipos de petroglifos (coviñas, cazoletas, círculos, axedrezados, zoomorfos…).
Figura central do panel, coñecida como "o rodaballo"

A estación arqueolóxica de Os Campos atópase a 186 metros sobre o nivel do mar, nunha zona de paso (portela) entre dous outeiros: o outeiro dos lameiros e o outeiro do ceboleiro. Nesta zona hai mais de trinta superficies con petroglifos gravados. O xacemento arqueolóxico foi descuberto en 1984 (algún petroglifo incluso foi descuberto no 2007). Entre os anos 2007 e 2008, por iniciativa da comunidade de montes en man común de sabarís procedeuse á musealización do xacemento para facer visitables os petroglifos.
O mais chamativo deste xacemento é o panel vertical do outeiro dos lameiros que contén 78 zoomorfos (aparentemente cabalos), único na península ibérica. Tamén é excepcional por estar en vertical, a maioría das rochas onde están os petroglifos soen ser horizontais. En galicia só se coñece outro panel vertical en porto do Son. É unha parede de 15X5 metros onde aparaecen representados 78 zoomorfos, cabalos a xulgar pola súa cola e as orellas e van de esquerda a dereita agás tres. Ademais no panel hai coviñas e figuras abstractas como a da figura central coñecida como o rodaballo, e logotipo do parque, tamén hai unha esvástica de seis puntas que xira de esuqerda a dereita, ábalas dúas figuras son únicas na aerte rupestre galaica. Dous dos cabalos deste panel tamén son o logotipo do sendeiro das Greas (homologado como GR-58, o sendeiro mais longo dos sendeiros de gran recorrido de Galicia con 247 kms).
Zoomorfo do panel principal

Esta zona, entre os dous outeiros, foi canteira, devesa real para a produciión de madeira para o rei e zona de paso entre Baíña, Sabaría e Belesar, de feito se poden ver nunha rocha onde hai petroglifos as rodeiras dos carros.
Panel principal da estación arqueolóxica

Deixamos o xacemento e comenzamos a volta seguindo a pista forestal cara o monte da comunidade de Santa cristina de Sabarís. Pasamos por un colmeneiro e a pista se bifurca. Collemos á esquerda e despois virán varias bifurcacións mais que non están sinalizadas por iso é imprescindible seguir a ruta cun GPS. A pista vai paralela a autoestrada Vigo-Baiona que pasamos por debaixo a través dun túnel. Pasado o tunel collemos unha pequena rúa á esquerda e chegamos as casas do final da senda fluvial do río Baíña e voltamos polo paseo ata a ermida.
Pedra decorada co "rodaballo" 

A ruta en non é das mais apetecibles que teño feito polo tema de que entre a senda fluvial e o xacemeneto arqueolóxico, tanto á ida como á volta faise moi aburrida porque non hai nada de interese, pero sen embargo, a senda e sobre todo, o xacemento si que merecen a pena visitalos. Podedes ollar o resto de fotos da ruta neste enlace.





luns, 18 de maio de 2015

Costa da Vela-Monte Facho


Datos técnicos

Lonxitude: 11.16 kms
Tipo: Circular
Sinalizado non homologado.
Altitude máx: 179 ms
Tempo: 4 horas 02 minutos (2 horas 50 minutos en movimento)
Saida e chegada desde o parking sur de Donón (Cangas)
M.I.D.E.: 6 (1 severidade, 2 orientación, 1 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios


O roteiro da Costa da Vela é moi agradecido de facer tanto do punto de vista paixasístico como histórico. O roteiro é prácticamente chan agás a subida ao Monte Facho. Nesta tranquila ruta poderemos disfrutar das vistas das illas Cíes, abarcando ata as illa de Ons, ría de Aldán, de Pontevedra, Arousa, ata Fisterra e, polo sur, Vigo ata Cabo Silleiro. Ademáis teremos a oportunidade de coñecer un sitio máxico como o Monte Facho, onde se adoraba a un deus local chamado Bero, tamén no Facho atópanse restos de diferentes épocas como un asentamento da idade de Bronce, outro da idade de ferro e un posto de vixiancia militar do século XVIII que se cree asentado sobre un antigo faro romano, onde se facía lume para avisar (de ahí o nome de Facho). Se queres coñecer mais detalles desta fermosa ruta convídoche a que leas as seguintes liñas.

A Costa da Vela sitúase na parte suroeste da Península do Morrazo en Pontevedra. Vai desde Cabo Home ata Punta Couso, uns 10 km de tramo costeiro constituido principalmente por unha fronte case lineal de abruptos acantilados. Neste roteiro só facemos o tercio sur da costa costa, un roteiro circular que vai desde Donón ata Cabo Home.
A caracola mais famosa de Galicia
Donón é unha aldea que pertence á parroquia de Hío, que pertence á súa vez, ao Concello de Cangas. Para chegar ao noso punto de partida, que é o aparcadoiro sur de Donón, collemos a mal chamada "vía rápida" ou corredor de O Morrazo ata o seu final. Esta vía comenza na rotonda á saída da ponte de Rande e remata noutra rotonda na parroquia de Aldán. Ao longo desta vía hai varias saídas (Domaio, Meira, Marín, Cangas, Bueu..). Non collades ningunha seguide sempre recto pola vía rápida ata que cheguedes a unha rotonda cunha escultura dunha ánfora xigante. Collemos a rotonda dirección esquerda. Por esa estrada seguimos uns 4 kms ata chegar a un cartel indicativo (á dereita) de Hío, antes imos pasar pola parroquia de Aldán. Collemos por ese desvío e imos seguindo os carteis que nos indican a Donón, que está a uns 5 kms. Ao chegar a Donón parece que remata a estrada dentro do propio pobo pero se colle á dereita e xa nos atopamos co aparcadoiro sur de Donón, recoñecible pola estatua da caracola (do ano 2005). Despois de facernos a pertinente foto na estatua, obra do moañés Lito Portela, comenzamos a nosa ruta. A parte mais costosa do percorrido é a subida ao Monte Facho, así que si queredes, podedes empezar subindo primeiro o Monte e logo facer o resto da ruta mais tranquila. Nós fixemos ao revés, primeiro a parte mais suave para rematar no Facho.
Parking sur de Donón: inicio da ruta
Saimos do aparcadoiro dirección sur cara a Cabo Home, a senda é un camiño de terra bastante amplio por onde pasan coches de vez en cando polo é aconsellable ir polo lateral dereito que hai outro camiño mais estreito xa feito para os camiñantes. O camiño ata Cabo Home faise moi doado, non hai ningunha dificultade e ademais disfrutamos das vistas aos acantilados e ao Océano atlántico que nos acompañan todo o camiño. Non é de extrañar que a Costa da Vela fose declarada Zona Especial de Conservación no ano 2014 . A Costa da Vela, tamén coñecida (ainda que case non se usa) como Soavela ou Suavela debe o seu topónimo a vixiar (non á vela dos barcos, senón á vela de iluminar) e "so" ou "su" son sufixos que significan debaixo de, polo que se podería traducir como a costa que está debaixo da vixilia ou do que ilumina. E iso é porque está relacionado co Facho. O topónimo de Facho vén de fácula e fascis que significa fogueira ou conxunto de ramas, e están relacionados con montes onde se prendían fogueiras que facían de faro, que servían para iluminar a costa ou para advertir de perigos. Hai varios montes Facho na nosa xeografía, así temos o Facho de Donón, en Mougás, en Corrubedo, en Tui, en Fisterra, en Muxía… incluso o monte do Cabo Silleiro en Baiona se sabe por cartografías do século XVII que se chamaba Cabo Fascellis, mesma raiz de Facho. Outro topónimo relacionado con iluminar ou vixiar, ademais de vela ou facho, é Faro, así temos o Monte Faro en Domaio, en Oia (ao pé deste monte están as Sobreiras do Faro o bosque de sobreiras mais occidental de Europa) ou o Faro de Avión por dicir algúns. Podedes ver que temos moito monte cuia toponimia está relacionada coas fogueiras. 
Vistas camiño a Cabo Home
No medio do camiño hai un par de zonas onde poder sacar boas fotos da paisaxe con Cabo Home de fondo. Pouco a pouco nos achegamos ata Cabo Home e abandoamos o sendeiro collendo un camiño á nosa dereita que nos vai levar ata o Faro de Cabo Home, o Faro de Punta Robaleira e a Praia de Melide. Baixamos polo camiño ata un cruce, se collemos a man esquerda imos á praia de Melide e á dereita imos cara aos faros. Imos primeiro a ver os faros e collemos á dereita, un pouco mais adiante imos dar con outro cruce sinalizado que nos indica ao faro de Cabo Home ou ao faro de Robaleira, collemos á dereita e visitamos primeiro o faro de Cabo Home.

O faro de Cabo Home
O faro de Cabo home é unha torre cilíndrica de 3 pisos de cor branca cos fiestras e porta pintadas de azul. É un dos faros mais altos de Galicia situado a tan só 2,5 kms das Illas Cíes. Desde alí podemos observar a Costa da Vela e o Facho , así como as 3 puntas que polo camiño non puidemos observar, a punta Coruxo en Donón (a toponimia pode ser polo nome dun peixe ou pola raíz cor que significa pedra), a punta Basaduriños ou Besaduriños (toponimia vén de besada = campo que se cultiva) na metade do camiño e a punta Sumalvido (toponimia significa por debaixo dun terreo de malvas) xa preto de Cabo Home. Un fermoso lugar tamén para poder sacar unha boa tira de fotos.

Panorámica desde Cabo Home
De ahí nos diriximos a outro dos faros que se atopa en Punta Robaleira (nome dun peixe). É un antigo faro de cantería. Trátase dunha torre cilíndrica de gran anchura e pouca altura construida en pedra e pintada de vermello. Desde alí hai boas vistas das Cíes, e a ría de Vigo ata Cabo Silleiro.

Faro de Punta Robaleira
Seguimos o noso camiño e nos diriximos ata a Praia de Melide que cruzamos polo seu areal. A praia de Melide franqueada por 3 faros e dentro dun espacio natural protexido conta cuns 250 metros de longo e un sistema dunar. 

Panorámica desde Punta Robaleira
Deixamos a praia de Melide (non sen aguantar as ganas de darnos un bo baño) e continuamos a ruta por un camiño estreito que se atopa ao carón dun cartel informativo da praia. Ese camiño nos leva directamente nunha suave subida ata o Faro de Punta Subrido que está no Cabo Pequeno. O faro de Punta Subrido é semellante ao de Cabo Home, tamén é branco coas fiestras e a porta remarcadas de azul pero só ten dous pisos. Mide 13 metros de altura e está uns 33 metros sobre o nivel do mar. Subrido vén de sobreira, o que quere dicir que houbo algún tempo que nese cabo houbo sobreiras.

Praia de Melide
A partires de ahí entramos na enseada de Barra, e desde o faro xa podemos ver as 3 praias seguidas de Nerga, é a queda mais ao este, a de Viñó e a de Barra. Os areias de Nerga, Viñó e barra de 2 kms de extensión, xunto coa praia de Melide conforman sistemas dunares de grande importancia ecolóxica. As 3 praias están separadas por dúas puntas, entre Nerga e Viñó está Punta Meixolleira e entre Viñó e Barra está Punta Promontorio.


Faro de Punta Subrido
Deixamos o faro de punta Subrido e comenzamos o retorno ao pobo de Donón imos coller un camiño á dereita para ver unha antiga fábrica de salgado que se atopa en ruina. Realmente non merece a pena desviarse para mirala porque non ten nada de especial, o edificio só ten os 4 muros, iso sí está nun lugar privilexiado, pegado á auga que co día que tivemos tiña unha cor azul turquesa e totalmente transparente que daban ganas de botarse de cabeza ao auga.

A enseada de Barra desde a antiga fábrica de Salgado 
Deixamos a fábrica e seguimos o camiño ata chegar á praia de Barra onde desemboca o rego de Donón. Barra é o areal nudista mais coñecido do sur de Galicia. O seu nome ten unha raiz preindoeuropea (Bar) que vén significar algo así como banco de area que se forma na desembocadura dun río no mar.


Panorámica das praias de Barra, Viñó e Nerga
Seguimos o camiño adentrándonos no piñeiral que se atopa na desembocadura do regueiro cara a Donón. O tramo entre Barra e Donón é o mais soso de toda a ruta, pero é un tramo curto enseguida se chega a Donón. Resaltar que neste tramo nos cruzamos co grupo de sendeirismo Pasada das Cabras de Burela, que ese día decidiron facer tamén esta ruta, ainda que eles a fixeron en dirección contraria.


Subida ao Monte Facho
Pasamos polas rúas estreitas de Donón para dirirxirnos ao parking sur, de ahí ao parking norte e collemos o camiño para subir ao Facho pertinentemente ben sinalizado cun gran cartel que pon Berobriga. Esta zona é rica en toponimia celta ou preindoeuropea como Barra, Nerga, Cíes, ou Donón. Hai quen di que Donón provén do deus celta Donn, deus relacionado co escuro e a morte.
Cazoletas nunha pedra do Facho
O Facho de Donón foi un lugar máxico escollido por o nosos antergos para adorar a un deus. Ademáis das excepcionais vistas que alcanzan desde Cabo Silleiro ata Fisterra, o Facho posúe na súa cima restos de diferentes etapas históricas:un asentamento da Idade de Bronce (non visible), un asentamento da Idade de Ferro, un santuario da época romana e unha garita da época moderna (s. XVIII).  Para subir ao Monte Facho o facemos por un camiño empedrado. O primeiro que nos imos atopar é a muralla defensiva do castro da idade de Ferro que é visible no alto do monte. Despois  o castro, o santuario, e a garita.
O castro da Idade de Ferro (Berobriga)
Seguindo unha orde cronolóxica, na ladeira este desde a cima ata o pé do monte se atopaba un primer asentamento que corresponde á idade de Bronce final (s. IX-VII a.d.C.). Ainda que non se fixeron excavacións arqueolóxicas (por iso non é visible) se coñece pola cerámica atopada, tamén se sabe que este asentamento non dispoñía de estructuras defensivas polo seu tamaño e pola dificultade do terreno onde estaba asentado.
A garita do século XVIII
Nun momento da historia, este asentamento se abandona e se erixe un poboado castrexo pertencente á Idade de Ferro na ladeira noreste e norte. Este recinto ten a estructura típica dos castros: doble recinto amurallado que engloba a cima e as terrazas, foso e terrapléns. Polos restos atopados (cerámica e vidrios) o poboado se sitúa entre os séculos IV-III a.d.C. e se supón habitado ata o cambio de era, non mais alá do século I d.C. Ademáis se coñecen dous basureiros a ambos lados do castro da Idade de Ferro chamados Concheiros.
Aras romanas
O mais significativo do Monte Facho é aparición de aras romanas. A súa propia condición nos remite a unha ocupación do lugar en época romana, entre finais do século I d.C. ata o século V d.C., entre a implantación definitiva da cultura romana e a do cristianismo. En consecuencia, a partires da desaparición do xacemento castrexo e sen poder precisar a data, asistimos á implantación dun lugar de culto con rasgos romanos con transfondo indíxena sin que se poidera relacionar a existencia do santuario na época do castro, todo semella indicar que cando se creou o santuario o castro xa estaba abandonado. Das aras romanas xa se tiña coñecemento desde hai tempo, de feito, a xente do pobo sabía que había unhas pedras "escritas e con debuxos". Algunhas aras empregáronse como muro de peche de fincas próximas ao castro e para a garita que se atopa na cima.O primeiro estudio serio faise nos anos 60 e se atopan 15 aras que se poden ver no Museo Quiñones de León de Vigo. o estudio arqueolóxico mais completo fíxose entre o ano 2003-2008 e se atoparon 57 pezas (antes dos 2003 xa se atoparan 42. Hoxe en día sábese que había mais de 150 aras. Algunhas se atoparon intactas no mesmo sitio onde foran colocadas. As aras son pedras alongadas  con inscripcións ou sen elas que se clavaban no chan a modo de ofrenda. Podían estar clavadas no chan tras facer un buraco, (algunhas tiñan pedras de apoio aos lados para que non se caira) e outras con forma de cuña estaban só suxeitas entre dúas pedras, non se enterraban. Tamén se sabe que algunhas aras estaban rodeadas de pedras como facendo un recinto, e non existía un número determinado de aras por recinto, se atoparon aras sen recinto, unha soa ara dentro dun recinto, e recintos con varias aras. a forma e a ubicación das aras indican que as aras pertencen a diferentes etapas, incluso as mais antigas que se rompían servían como apoio a outras aras mais novas, polo que se cre que seguía funcionando o sentido da ofrenda ainda que a ara estivera rota. O santuario colocouse ao este do Monte na zona mais protexida do clima e avanzou en dirección ao castro da Idade de Ferro. As inscripcións en latín, agás dúas, eran anónimas estaban feitas en primeira persoa do singular, e adicadas ao deus local Bero. Lar é o nome do deus e Bero é o epíteto local. As inscripcións eran feitas no propio santuario, no castro próximo ou nas cercanías, o cal ten o seu valor porque as aras ainda pesan. Nesta zona de excavación atopouse cerámica, vidrio e moedas da época tardo-romana polo que se pensa que o santuario foi utilizado cando o castro xa fora abandonado. Tamén non hai indicios de que o santuario fose abandonado pola invasión do cristianismo, non se atopou simboloxía cristiana.
Vistas desde O Facho (sur-suroeste)

Finalmente, despois de aparente abandono o Monte volveuse a utilizar como posto de vixiancia militar entre mediados do século XVIII e o século XIX. Desta etapa queda a garita de pedra que hoxe en día coroa o monte. Atopáronse restos de tellas e cerámica desta época. 

Bueno espero que este relato te anime a descubrir esta ruta ou redescubrila se xa a fixeches. A información foi recollida dos paneis informativos da ruta, do libro "Os nomes da ría de Vigo" de Gerardo Sacau e do informe das excavacións do 2003 que podedes ler neste enlace. Podedes ver todas as fotos da ruta neste enlace. Espero os vosos comentarios.