Petróglifo Pedra da Moura - Alto da Bandeira - Mauxo - Outeiro da Raposeira

A ruta que, nun principio tiña pensado facer, era o sendeiro local de Coruxo pero nesta data o sendeiro ten algúns tramos sen sinalizar non sei se porque os fentos, os toxos e as xestas creceron tanto que non deixan ver algúns sinais ou simplemente desapareceron, polo que o sendeiro necesita un mantemento.

Así que aproveitei para facer este percorrido no que as veces usamos tramos do sendeiro local de Coruxo (indicado con pintura branca e verde) e do sendeiro local de Oia (indicado con pintura branca e azul)e outros tramos sen sinalizar polo que fará falta GPS. É unha ruta na que visitamos 3 miradoiros naturais en altura como son o Alto da Bandeira, o alto do Maúxo e o outeiro da Raposeira, cunhas vistas espectaculares desde os tres, e tamén visitamos un dos petróglifos mais importantes de Vigo como é o da Pedra Moura.

Comenzamos a ruta no torreiro de festas de Fragoselo (Coruxo) a carón da ermida de San Sebastián e imos seguir as sinalizacións do sendeiro local de Coruxo. E comenzamos dirixíndonos a un dos petróglifos mais importantes de Vigo, o petróglifo da Pedra Moura. Deste petróglifo xa se tiña coñecemento a finais do século XIX. É unha rocha duns 10, 5 metros de longo por 4,70 m de ancho, e iso que foi cortada para cantería co que poido chegar a ter uns 14-15 metros de longo. na súa superficie podemos ollar círculos, liñas serpenteantes, coviñas, cazoletas e 10 pares de zoomorfos. É o petróglifo coa maior concentración de figuras de Vigo.

Petróglifo da Pedra Moura

E como o seu nome indica, está relacionada con lendas de mouras. Unha moza loira e fermosa se peitea e di que está presa dun encantamento. O mozo que a desencante poderá quedarse cos tesouros que se agochan debaixo da pedra. Para desencantala a moza sae da pedra en forma de serpe cun caravel no bico e sube polas pernas do mozo e este non debe nomear a Deus. Seica ata o de agora ninguén conseguiu desencantar á moura. Podedes saber mais das lendas de Coruxo lendo este traballo de María Alonso Alonso.

Eu non atopei moura ningunha, o que si atopei é o lugar bastante descoidado. En primeiro lugar non hai ningún cartel indicativo do petroglifo, o mais cercano é o da foto darriba e está a 300 metros do petroglifo. A pé do petróglifo non hai ningún cartel. Está rodeado dun muro para protexelo e tamén dunha valla pero non sei se está tirada ou que está tapada pola maleza. De todos modos, na miña opinión non é o mellor xeito de protexelo, debería haber unha pasarela ao redor para poder contemplalo ben, xa que o muro obriga a velo só desde unha posición ou a subir á rocha directamente para poder ver os gravados, cousa que NON se debe facer. Este é un claro exemplo de abandono, se como din as guías é o petroglifo mais importante de Vigo debería estar mellor conservado. 

Muiño navicular do Carballoso

Volvemos para atrás seguindo o percorrido do sendeiro local de Coruxo en dirección ao parque forestal de San Miguel de Oia. Pasamos polo torreiro de festas de Fragoselo e a capela de san Sebastián. Desde aquí ata case chegar ao Parque Forestal de Saiáns vai ser un percorrido chan. Son uns 4 kms e medio ata o Parque forestal de San Miguel de Oia que transcorren por unha pista forestal. Pasaremos por un recinto de vacalouras e polo petroglifo do Carballoso que se atopa no alto dunhas rochas, consiste nuns círculos concéntricos con coviña e un muiño navicular de soporte fixo. Un pouco mais adiante do petroglifo do Carballoso, o sendeiro local se desvía cara á esquerda, nos imos seguir de frente pola pista ata chegar ao Parque forestal de San Miguel de Oia. 

Ao final da pista que nos leva polo parque forestal de San Miguel de Oia hai un columpio con vistas á ría. Está a man dereita e uns metros mais adiante, a man esquerda, hai unha pista que sube e que imos coller. Se seguíramos de frente chegariamos ata o parque forestal de Saians que está a poucos metros do parque forestal de San Miguel de Oia. Nesta pista que collemos á esquerda coinciden o sendeiro local de Oia con liñas branca e azul e sendeiro de gran percorrido GR52.1 con liñas branca e vermella. A partires de aquí comenza a parte mais exixente da nosa andaina porque ata chegar ao Maúxo vai ser todo costa arriba. 

Círculos concéntricos en Chan Grande

Mais ou menos a 1 km o sendeiro GR 52.1 e o sendeiro local de Oia se separan, imos seguir polo sendeiro local de Oia seguindo as marcas azuis e brancas. E a partires de ahí a uns 400 metros, a man esquerda, atopamos o petroglifo de Chan Grande con sucos, coviñas e círculos concéntricos, están bastantes desgastados pero según a luz do día ainda se poden observar algún suco e dous círculos concéntricos. 

De ahí xiramos á esquerda por unha pista forestal, a poucos metros a man esquerda imos ver uns postes sinalando a pedra dos límites que non collemos, seguimos recto ata chegar a antena de estación marítima que queda a nosa dereita. Ahí o camiño se divide en tres, á dereita imos a estación remota de salvamento marítimo e non imos por ahí, podemos seguir de frente pero tampouco imos por ahí, imos coller a man esquerda unha pista forestal que aparece marcada cunha cruz coas liñas azul e branca nunha rocha no chan. Por esa pista a uns 100 metros a man dereita está xa o Alto da bandeira, un dos 3 miradoiros naturais que imos atopar nesta andaina.

O alto da Bandeira ou Cabezo de Saians duns 350 metros de altura é o primeiro miradoiro natural que imos visitar nesta andaina. Desde alí teremos unhas vistas espectaculares das Cíes e do Val Miñor (Monteferro, Praia Lourido, Baiona...). Hai non moito tempo cando non había tanta tecnoloxía e a economía se basaba, principalmente, na agricultura e na gandería, os campos preto das casas se deixaban para cultivar mentres que os animais se sacaban a pastar ao monte. Para dar a coñecer que o gando xa estaba pastando se chantaba unha bandeira no alto do monte para que se poidera ver desde as casas, de ahí o nome do alto da Bandeira.

Seguimos pola pista forestal que nos levou ata o alto da bandeira e auns 500 metros imos atopar o petroglifo da fonte do sapo e a pedra dos límites, punto de encontro entre veciños de Saians, Oia, Coruxo e Priegue. 

Pedra dos límites

Seguimos andando e un pouco mais adiante da pedra dos límites, fixádeos ben porque á man esquerda hai un souto  e dentro dese souto se atopa a Fonte do sapo. A entrada faise a través dun "pasadizo" que hai entre os castiñeiros e que non está sinalizado polo que volo podedes pasar.

Fonte do sapo

Uns metros mais adiante nos atopamos coa Chan das Lagoas ou chan de Arriba que se atopa entre os altos de Castro Chouzo (ou Mauxo grande para os de Chandebrito) e o Mauxo (ou Mauxo pequeno para os de Chandebrito). Neste lugar se atopa a mámoa de Chan Grande que debido á mala conservación do lugar non se ve. Antes dos incendios do 2017 había un camiño que cortaba a Chan pero hoxe non se atopa porque está cuberto de maleza. Nese camiño había un cartel explicativo da mámoa que debeu arder co incendio e non se repuso. Tamén na Chan das Lagoas se atoparon no 2004 materiais do paleolítico.

Antigo cartel da mámoa de Chan grande

E xa chegamos ao punto mais alto da andaina: o Mauxo. Desde uns 390 metros teremos unha vista privilexiada de Chandebrito, o Galiñeiro, o Alba e o Cepudo, O galleiro, Vigo, o Morrazo, a ría de Pontevedra e Arousa, as Cíes, Ons e Sálvora. 

A partires de aquí xa é todo costa abaixo, baixaremos por pistas forestais. A un km do Mauxo pasaremos polo parque forestal de Coruxo, con mesas e un pequeno miradoiro.

Parque forestal de Coruxo

Seguimos baixando por pistas forestais e a pouco mais dun km do parque forestal chegamos ata o último alto da andaina: o outeiro da raposeira. A uns 200 metros de altura temos unha vista de Vigo e da ría, de Coruxo, da Xunqueira do Lagares, das Cíes...

E de ahí volvemos á pista que nos levaba ata o parque forestal de San Miguel de Oia cara ao comenzo da ruta. Para descargar a ruta e ver os datos técnicos, podedes descargala neste enlace de wikiloc.

.

A ver si desta vai

 Buff tiña bastante abandoado este blogue por falta de tempo e de gañas. Durante todo este tempo non parei de facer andainas, e volveume a dar o punto de retomar o blogue, a ver se desta cun pouco mais de continuidade.

Retomando o blogue

Despois do parón de case 2 anos por falta de tempo para actualizalo, volvo a retomar o blogue coa intención de cando menos, actualiza-los eventos de rutas que vaian xurdindo por Galicia en adiante.

Ruta polo río Orxas (Aldán)

Datos técnicos

Lonxitude: 4.57 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 68 ms
Tempo: 3 horas 30 minutos (2 hora 27 minutos en movimento)
Saida e chegada desde o aparcadoiro do porto de Aldán
M.I.D.E.: 6 (1 severidade, 3 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

A ruta da que vos falamos hoxe é unha ruta que se atopa na parroquia de Aldán. Unha ruta fácil de facer pois non hai costa ningunha. Podedes facela con nenos ata o último muiño ida e volta porque é moi doada de facer, nós a fixemos circular para alongala un pouco mais. Para que vos fagades unha idea desde a ponte medieval que está pegada á estrada PO-315 ata o castelo da foto hai 500 metros e ata o último muiño 1,2 kms polo que se facedes a ruta polo mesmo camiño son uns 2,4 kms engadindo uns 600 metros mais se ides ata a igrexa de San Cibrán, ou sexa uns 3 kms mais ou menos ida e volta polo mesmo camiño. Nós para non facela polo mesmo camiño a fixemos circular para volver por outro lado pero o tramo engadido non ten nada reseñable, o mais interesante da ruta está neses 3 kms (a finca do Frendoal e os muiños do Orxas) polo que non merece a pena facela circular agás que que coma nós queirades camiñar un pouco mais ainda que a ruta non sexa tan interesante. A ruta non está sinalizada polo que é necesario un sistema GPS.

O río Orxas 

Para esta ruta nos diriximos ao Morrazo polo Corredor ata o final. Ao longo desta vía hai varias saídas (Domaio, Meira, Marín, Cangas, Bueu..). Non collades ningunha seguide sempre recto pola vía rápida ata que cheguedes a unha rotonda cunha escultura dunha ánfora xigante. Collemos a man esquerda dirección a Cangas pola estrada PO-315. Unha vez en Aldán deixamos o coche aparcado no porto xusto enfronte do centro de saúde. 

Foto de grupo no comenzo da ruta

Comenzamos a ruta enfronte do centro de saude onde desemboca o río Orxas. O río Orxas nace na serra da Madalena na zona do curuto do Leboreiro e desemboca na ría de Aldán entre as praias de O Picos e de San Cibrán, lugar de saída da nosa ruta.

Ría de Aldán

Andamos uns metros cara á desembocadura polo paseo marítimo e cruzamos a estrada por un paso de cebra para subir ata a Igrexa de San Cibrán. A Igrexa parroquial de San Cibrán de Aldán é un edificio construído en estilo ecléctico-historicista. Ainda que o primitivo templo se remonta, como mínimo, ao século XVI, o actual foi edificado de xoven planta en 1866. Tanto a nave como a capela son de estilo neogótico. A fachada, pola contra, remeda o estilo neoclásico. A fachada conta cun nicho que alberga a imaxe de San Ciprán e unha altiva torre de dous pisos con balcóns.

 

Imaxe de San Ciprán na igrexa do mesmo nome

No adro parroquial podemos admirar un fermoso mausoleo decimonónico (se ollamos a fachada da igrexa de fronte está situado a man esquerda), ademais do arranque da impresionante muralla que delimita os antigos dominios dos condes de Aldán. O mausoleo foi construído en 1879, segundo consta na inscrición. Obra tamén atribuída a Antonio Cerviño. Garda unha gran semellanza co mausoleo do cemiterio de Cangas, aínda que o de Aldán é de características máis sinxelas. Con esta obra, serían catro as realizacións atribuídas a Cerviño no Morrazo. É dicir, os dous mausoleos, a fonte da Colexiata de Cangas e o Cruceiro de Hío.

Mausoleo, obra de Cerviño

Baixamos pola estrada da igrexa dirección á estrada PO-315 e pegado á Igrexa de San Cibrán se atopa o Pazo Torre de Aldán. Palacete-castelo situado nun enclave estratéxico de paso e comunicación costeira entre Bueu e Cangas e que actualmente pouco ten que ver coa antiga fortaleza que representaba a notable linaxe dos Aldao (De ahí pode vir a toponimia de Aldán). Os Aldao pertencen a un dos linaxes máis importante do Morrazo, vinculados lexendariamente cos reis suevos, e que foron cabaleiros e ricos homes chegando a desenvolver cargos e dignidades nas Cortes de Castela e León. A existencia de sarcófagos suevos no outeiro adxacente, presume o seu posible uso militar con anterioridade, nos séculos V e VI. O Pazo atópase integrado no núcleo urbano de Aldán e posúe cara á súa parte posterior un terreo de mediana extensión dedicada ao cultivo. A Casa Torre de Aldán pertencente aos Condes de Canalexas, grandes terratenentes da Comarca, contaba cunha das extensións máis amplas e fermosas da Península do Morrazo.

Igrexa de San Cibrán, pombal e Pazo Torre de Aldán

Xusto enfronte do Pazo imos ver un pequeno outeiro cun pombal, imos subir ata el porque alí podemos ollar un sartego medieval que pasa desapercibido porque non está sinalizado. para ir ata el hai que subir por un pequeno muro e subir ata o outeiro. Situado no alto dun penedo de grandes dimensións, xunto ao Pazo de Aldán, aparece labrado na pedra este sartego, chamado Sarteho da Laxe. Sen embargo, para os veciños de San Cibrán esta é a "cama do Demo" (ou a "cama do xudeu"), quen ía todolos sábados á procura dunha rapaza da parroquia de San Cibrán para lecer con ela no sartego e, así, ter un fillo cada semana. A cavidade mide 180cm de longo por 52 de largura, está orientado en sentido ENE-WSW, coa parte máis estreita (os pés) cara o abrente, e a máis cumprida (a cabeza) cara o solpor. Pola tipoloxía, dedúcese unha cronoloxía altomedieval, probablemente de época sueva-xermánica. Descoñécese a súa función exacta: podería ser unha tumba ou ben un nicho para uso penitencial. No penedo hai marcas claras de ter servido de asento ou alicerce a unha construcció que poderían indicar que neste lugar se erguía unha antiga capela, ou ben segundo algunhas opinións, probaría que foi este o soar da primeira torre do pazo de Aldán, antes da construcción da actual, Ata os anos 1960 o sartego conservaba a súa tapa, ata que unha veciña do lugar a roubou para facer un banco no seu xardín. Sábese dun segundo sartego medieval, dividido pola metade. O curioso nesta ocasión é que o sartego está desubicado e reconvertido en dous bancos, situados preto do pequeno castelo inacabado e construído nos anos 1960 para o lecer dos condes, xunto co campo de críquet. De mesma tipoloxía que o anterior, o sartego está totlamente abandoado, chegando incluso a ser utilizado como soporte para facer ás brásas dos asados.

Sartego suevo ou altomedieval

Seguimos baixando e chegamos ata a estrada PO-513 que cruzamos. Diante vemos o primeiro muiño da ruta que é o chamado muiño da fonte de San Cibrán. Ao lado atópanse a ponte medieval e un antigo lavadoiro. Subimos uns metros pola estrada que se atopa á dereita de ambos e a man esquerda vemos un camiño que nos vai levar ata a finca do Frendoal.

Ponte medieval e lavadoiro

Nada mais comenzar o camiño, atopamos un segundo muiño en ruinas , o chamado muiño da Fonte do Frendoal ou das presas do conde. Imos por un camiño cheo de follas caídas que nos indica que estamos en pleno outono. Cabe destacar a súa vexetación, entre a que podemos atopar magníficos exemplos de robles, castaños, laureis, bidueiras e algunhas especies introducidas polos condes como son as píceas, creando un ambiente doutros tempos, como se nos adentráramos en épocas pasadas.

The matrix

A Finca do Frendoal, finca dos condes ou bosque encantado era unha zona de recreo e descanso do pazo , que se empregaba como bosque para a caza. O Frendoal, nun principio estaba unido á finca do Pazo-Torre de Aldán ata principios do século XX, da que finalmente quedaron separados polo trazado da actual PO - 315. A finca é atravesada polo río Orxas que xunto á variedade de árbores fan desta finca un sitio ideal para relaxarse dando un paseo.

Reflexos das árbores no Orxas ao seu paso pola finca

A uns 200 metros nos atopamos co epicentro da finca na que atopamos un castelo abandonado. A súa construcción iniciouse nos anos sesenta como zona de descanso para os condes, pero quedou sen acabar. Na actualidade conserva a súa estructura orixinaria co foso arredor, pero o seu interior está cheo de pintadas e restos e a ponte levadiza só son dous columnas de pedra (faltan as madeiras e as cadeas para levantala e baixala). Enfronte do castelo había un campo de criquet.

Castelo no bosque encantado

A uns 50 metros do castelo atopamos o acueducto do Frendoal ou Arco da condesa. Trátase dunha antiga canalización de auga que ía desde unha alonxada mina, situada na zona máis elevada de O Frendoal, ata o Pazo. Para salvar o desnivel se construiron dous amplísimos arcos, un dos cales se eliminou coa construcción do actual trazado da PO- 315, sendo o seu percorrido subterráneo. O outro arco ainda se conserva dentro da finca, por debaixo del pasa o sendeiro que percorre o parque. O actual acueducto é medieval, pero se nos remontamos á súa orixe cabería sinalar que se sitúa na época romana. Isto dedúcese da situación das súas cañerías que desembocaban no que se presume eran as antigas pilas da factoría de salazón, que os romanos tiñan nos baixos da actual Torre de Aldán. Dita actividade de salazón requería gran cantidade de auga, que era suministrada por unhas conduccións previas ao actual acueducto. Máis tarde, xa restaurado polo Conde, o auga que corría desde as minas e que pasaba por riba do Arco, era utilizada para regadío dos seus cultivos, ricos en frutais e hortalizas. Este sistema de regadío foi utilizado ata os anos setenta, quedando completamente obsoleto co paso do tempo.

O Arco da Condesa

Seguimos o camiño bordeando o río Orxas e a 300 metros volvemos a atopar un lavadoiro e o tercer muiño chamado de Besada ou de Juan de Xoán. Ao longo do Orxas ata a súa desembocadura hai un total de 11muiños ainda que nesta ruta só vemos 8, a maioría deles en ruinas. O resto de muiños que nos atopamos na ruta levan o nome de: de Xangarello, da Granxa, de Nores, de Lama e da Estivada e os 3 que faltan son: do Pontillón, de Remuiño e de Campo. Desde o muiño de Besada ata o da Estivada son uns 500 metros.

Muiño de Xangarello

No muiño de lama unhas escaleiras nos suben ata a estrada que vai de Herbello á Madalena e ahí nos metemos polos estreitas rúas para dar volta outra vez cara á finca de Frendoal saindo outra vez xusto no Arco da Condesa. Non hai nada destacado deste tramo agás un impresionante eucalipto xa a escasos metros do acueducto.

Pedazo eucalipto e un champiñón  apoiado nel

E de volta á finca voltamos ao punto de partida da ruta no paseo marítimo de Aldán. o dito ao principio ruta moi recomendable para facer con nenos e é unha mágoa que o Concello non invirta no cuidado, recuperación e mantemento da Finca.

O Orxas morre na ría de Aldán e a nosa viaxe tamén

Podedes ollar todas as fotos desta ruta pinchando neste enlace.

II andaina Oia existe

Datos técnicos

Lonxitude: 9.93 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 605 ms
Tempo: 3 horas 30 minutos (2 hora 27 minutos en movimento)
Saida e chegada desde a Cruz de Pau, no límite entre Burgueira, Viladesuso e Baiona
M.I.D.E.: 6 (2 severidade, 3 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

A andaina que vos traemos hoxe foi unha andaina organizada pola Asociación forestal e de educación mediambiental A Jalleira (podedes ollar o seu blogue neste enlace, tamén teñen facebook). Fixémola no mes de xuño pero tivemos a mala sorte de contar con mal tempo polo que tiven que volver outro día para poder sacar fotos. A andaina transcurriu pola Serra da Groba, pola súa parte alta e con esta andaina A Jalleira quería expoñer e dar a coñecer o valor paisaxístico e etnográfico da Serra. 

O percorrido non está sinalizado con nigún tipo de marca polo que para seguilo é imprescindible o uso de GPS. Para chegar ao punto de partida da andaina situado nun lugar chamado Cruz de Pau tedes que chegar ata Baiona e coller a estrada que vai ata Loureza, Torroña, Chan da Lagoa ou a Virxe da Rocha ( é a mesma estrada). O punto de inicio da ruta está a 13 kms desde que iniciamos esa estrada. Para quen non coñezades esta zona dicirvos que o primeiro que atoparedes nada mais comenzar a estrada é o monumento da Virxe da Rocha, ainda vos faltarán 13 kms para chegar ao punto de partida. Non hai que coller ningún cruce sempre seguide esa estrada. A uns 6 kms atoparedes unha zona chá con mesas para facer churrascadas, iso é Chan da Lagoa, seguide subindo. A uns 10 kms atoparedes a man esquerda O Cortelliño, un miradoiro natural cunha das mellores vistas do sur de Galicia, a un km miraredes unha caseta forestal no alto dun outeiro, ese é o Alto da Gabiñeira e ahí a estrada empeza a descender cara ao Rosal. Desde o alto da Gabiñeira ata o comenzo da ruta son dous kms, pasaremos polo cartel indicativo de que entramos na parroquia de Oia, logo o cartel de Viladesuso e a uns 300 metros atoparemos unha zona para poder cambiar o coche de sentido, ahí é onde deixaremos o coche para empezar a andaina, xusto antes do cartel de Burgueira.

Pista pola que comenzamos a ruta

Despois dunha breve explicación da toponomia da zona comenzamos a andaina por unha ancha pista forestal que se atopa enfronte de onde deixamos o coche. A ruta vai ser percorrida case toda por pistas forestais anchas algunhas veces algo empedradas. Ao comenzo da ruta ainda podemos ver algún pino pero a medida que nos adentramos na serra a vexetación predominante son os arbustos e os toxos. 

Primeiras indicacións ao grupo antes de iniciar a andaina

Ao 700 metros de comenzar a andaina facemos a primeira parada no primeiro punto de interese da andaina. A Serra da Groba esconde tras de si moitos valores e, entre eles, vestixios do noso pasado desde o Neolítico, a Idade dos metais e o Medievo. Neste punto atopamos dúas mámoas que nos falan que hai moito tempo o alto da serra estivo ocupado. En concreto atopamos mostras do Neolítico a través de dúas mámoas e uns muiños naviculares de soporte fixo que atopamos no Corno Ladredo. As dúas mámoas atópanse en moi mal estado de conservación, de feito unha delasten espichado un marco de pedra de delimitación por riba (a chamada Mámoa da Boca da Groba). Se alguén non vos di que eses túmulos son dúas mámoas pasades por ela sen darvos conta xa que non están sinalizadas e están moi mimetizadas coa paisaxe. 

A mámoa da Boca da Groba co seu marco espichado enriba

É frecuente atoparnos no noso camiño con vacas (rubias galegas), ouvellas e cabalos (tamén chamados garranos, burra do monte ou cabalo de pura raza galega). A serra da Groba é un dos poucos lugares onde se poden observar cabalos en estado de liberdade, cabalos que veñen ocupando esta zona desde tempos prehistóricos como así asemellan mostrarnos os petroglifos do Outeiro dos Lameiros e que tiveron unha importancia ecolóxica, comercial e etnográfica na zona ao longo dos séculos. 

Cabalos de pura raza galega e ao fondo o Monte Salgueiro

Por desgracia o número de cabalos disminuiu bastante nos últimos anos. Neste enlace podedes ler algunha das causas e consecuencias da disminución de cabalos na serra de A Groba e como poder axudar a evitala.

Sácame guapo na foto ¿eh?

Seguimos o camiño cara ao noso segundo punto de parada que é o Corno Ladredo e a Pedra da Gata. O camiño faise por unha pista forestal ancha, ás veces algo empedrada e serpenteante. Pasamos por diante do Monte Salgueiro ou Campuchán coa súa caseta distinguible no cumio. No chan de vez en cando nos atopamos con areeiros que aproveitan os cabalos para rozarse e tentar sacar os parásitos.

Areeiro e ao fondo á esquerda Corno Ladredo

Silencio... a dous kms do inicio da andaina só escoitamos silencio; nin un ruido. ante nós se extende unha ampla zona cha verde chamada Chan da Calzada. Vemos como o camiño serpentea ata ao fondo da Chan onde se atopa unha pequena elevación culminada con rochas graníticas e ata alí nos diriximos.

Subida a Corno Ladredo e á Pedra da Gata

Subimos por unha pequena pendente duns 200 metros para chegar ata a Pedra da Gata. Punto no que concordan 4 concellos: Baiona, Oia, Gondomar e Tomiño. As vistas son espectaculares e ben merecen un pequeno descanso para retratalas. Cun día claro podemos ollar ata Fisterra.

Vistas cara ao norte desde Corno Ladredo

Estamos a uns 605 metros sobre o nivel do mar. A contraposición da paisaxe é clara do que vemos cara ao norte co que vemos cara ao sur. Cara ao norte vemos o mar, as Cíes, Monteferro, O Morrazo, e ata mais alá se o non hai néboa. Según miramos cara ao leste, O Monte Castelo en primer termo, detrás o Mauxo e detrás o Monte Faro de Domaio. Se seguimos virando cara ao leste, vemos a serra do Galiñeio e cara atrás a serra do Suido. E tal como imos virándonos ás nosas costas nos volvemos a atopar coa paisaxe desoladora da Groba coa chan da Calzada flanqueada polas cotas das Teixugueiras e O Campuchán ou Monte Salgueiro.

Remata o verán en Corno Ladredo

Andamos unos 30 metros á esquerda polas rochas graníticas para atopar outro vestixio do Neolítico, 3 muiños naviculares de soporte fixo. Co Neolítico houbo un gran cambio nos costumes: empezouse a domesticar aos animais (comenzou a gandeiría), empezouse a cultivar, co que a vida se fixo mais sedentaria e se crearon una serie de utensilios cada vez mais especializados acodes coas novas tarefas. Entre eles os muiños de soporte fixo que se utilizaban principalmente para machacar e moer vexetais. Sobre estes muiños pensa que foron utilizados mais adiante na época dos metais tamén para machacar e moer minerais.

Muiños naviculares de soporte fixo

Desde Corno Ladredo tamén podemos observar a ringleira de pedras fincadas que fan de marcos divisorios entre Oia e Baiona

Á esquerda:Oia, á dereita: Baiona

Baixamos de Corno Ladredo e viramos á esquerda e o camiño vainos levar por detrás das Teixugueiras e o Campuchán hacia as Tomadas do Ferreiro. Alí xunto a unhas pereiras bravas facemos o noso avituallamento antes de seguir o camiño. 

Foto do grupo xunto a unhas pereiras

No camiño podemos ver vetas de esquistos. Ainda que a maioría de rochas son graníticas pola serra da Groba pasa o complexo sedimentario Monteferro- O Rosal. Así podemos atopar gran variedade minerais como granito, cuarzo, andalucita, volframio, casiterita, ouro... Xa desde tempos do Bronce se ven utilizando a Groba para extraccións de minerais incluso hai minas da época romana. Quero sinalar isto porque dentro desta andaina quísoxe poñer enfase non só no coñecemento dos valores da serra senón tamén dos perigos que ameazan á serra. Se antes falaba dos cabalos e do impacto que está a ter o novo Decreto da Xunta hai que sinalar que a serra da Groba está ameazada pola proxección dun parque eólico e dunha mina a ceo aberto. Como o día levantouse chuvioso durante o camiño tamén podemos observar numerosas píntegas comúns.

Píntega común

Seguimos avanzando e chegamos ata unha zona chá por detrás do Campuchán. Sitúase entre o Campuchán e o Alto da Mira ou Alto do Lousado e se chama Os Puxeiros. Lin nalgures que Os Puxeiros fora hai algún tempo o curro mais importante de A Groba.

Os Puxeiros desde a pista que vai a Foxo Pedriño

Se seguimos o camiño este empeza a ser costa arriba e nos leva cara ao foxo do lobo. Nembergantes, antes nos imos desvíar para ver a Laxe Cruzada ou Pedra escrita. Para iso nos metemos por Os Puxeiros, de fronte temos unha pista inclinada que nos leva ata o Alto da Mira Ou Monte Lousado que non imos coller (quedará para outra ocasión) e a man dereita hai outro camiño que vai pola base da ladeira do Alto da Mira e que o bordea e que nos vai levar ata a Laxe Cruzada. Como as mámoas, esta pedra con petroglifos tampouco está sinalizada así que senón é por alguén que a coñeza e no sitio tan afastado no que está non é doado atopala e podes pasar preto dela e non darte conta.

Petroglifos da Laxe cruzada ou Pedra escrita

E é unha mágoa porque este petroglifo é único contén 110 cruces (de ahí o nome de Laxe cruzada), outros símbolos e o labirinto mais grande de Europa con 1,10 metros de diámetro. Os petroglifos datan da idade de Cobre e do Bronce (3000-2000 antes de C) e as cruces foron feitas posteriormente nun intento de "cristianizar" os petroglifos.

Detalle dunha das figuras da Laxe cruzada

Voltamos para atrás e collemos a pista que nos sube ata o Foxo Pedriño, un foxo para lobos que non se conserva en bo estado xa que por onde debería estar o foxo (o buraco) onde caían os lobos que fuxían da batida pero foi tapado cando o antigo ICONA fixo a pista para repoboación da zona. Por desgracia, non hai foxo nin hailobos na serra da Groba desapareceron nos anos 70. Ainda se conservan algunhas das pedras que facían de muro polo leste e que levaban ao lobo hacia o foxo. Este muro tería unha distancia de mais de 1 km de longo e a súa altura podería ser superior aos 2 metros. Hai documentos do século X que falan de fosas luparias nas terras de Oia e en 1123 hai outro documento que fala dunha na serra da Groba que podería ser o Foxo Pedriño. 
 

Pista do Foxo Pedriño. Ao fondo o Monte Sta. Tegra e o MIño e Portugal.

E do Foxo Pedriño voltamos ao punto de inicio da ruta situado a 2 kms. Agredecer a A Jalleira a programación desta ruta para dar a coñecer o valor natural e histórico desta rutae a ver se coincidimos en mais rutas.

Podedes ollar todas as fotos da ruta pinchando neste enlace.

Santa Marta - Outeiro dos Lameiros (Baiona)

Datos técnicos

Lonxitude: 8.21 kms
Tipo: Circular
Non sinalizado, non homologado.
Altitude máx: 198 ms
Tempo: 2 horas 30 minutos (1 hora 31 minutos en movimento)
Saida e chegada desde a capela de Santa Marta, na praia de Santa Marta (Baiona)
M.I.D.E.: 6 (1 severidade, 2 orientación, 2 dificultade, 2 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

Nesta ruta unimos a senda fluvial do río Baíña coa estación arqueolóxica de Outeiro dos lameiros, xa que ambas por separado son moi curtas e nos van sumerxir pola nosa prehistoria e pola historia da época dos Austrias. A ruta ten o seu comenzo e final na ermida de Santa Marta, pegada á praia do mesmo nome que se atopa en Baiona.

Ermida de Santa Marta

É moi fácil chegar ata alí, a praia atópase na entrada de Baiona se ves desde Vigo, e se atopa enfrente da única gasoliñeira que hai en Baiona. Se vides pola estrada Vigo-Baiona non hai fallo porque ides pasar por alí e xa a vedes, e se vides pola autoestrada tedes que coller a saída que pon Baíña, (é a primeira saída despois de pasar a peaxe) e logo na rotonda da saída da autoestrada coller á esquerda dirección a Baiona e uns 500 metros xa está a praia de Santa Marta e a gasoliñeira.

Praia de Santa Marta

Agás no verán, é doado aparcar, hai sitio de sobra, no verán como está a praia xa non o é tanto. Ao lado da praia ides ver unha pequena colina que é onde se atopa a capela de Santa Marta, punto de inicio da nosa ruta. O tramo entre a senda do río Baíña e a estación arqueolóxica e case toda por asfalto, mentres que a volta é por pistas forestais. A ruta non está sinalizada polo que faise imprescindible un sistema GPS.

Desembocadura do río Baíña

Comenzamos entón coa explicación. Partimos da ermida de Santa Marta, construida a finais do século XIII. Case a finais do século XVI, esta ermida sufriu o paso do pirata inglés Sir Francis Drake. No solpor do día 7 de outubro de 1585, Drake arribou á praia de Santa Marta como así aparece en diversos documentos. Voltamos a vista a Felipe II, daquela reinaba e España era un imperio (o imperio onde nunca se poñía o sol), eramos a primeira potencia mundial. Felipe II casara con María I de Inglaterra. De relixión católica, buscaba con este matrimonio facerse cos territorios ingleses, consolidar definitivamente o catolicismo en Inglaterra e ter un descendente que heredara o seu imperio. Pero María I morre sen ter descendencia e Felipe II deixa de ser Rei de Inglaterra. Accede ao trono de Inglaterra Isabel I que comenza a reinstaurar a relixión anglicana. Felipe II tenta frear este proceso pedíndolle matrimonio pero pasa del. Entón xurde un complot entre a Igrexa e Felipe II para asasinar a Isabel I e sustituila por María Estuardo de Escocia e de relixión católica. O complot non sae ben porque os espías de Isabel I o descubren e a cousa acaba coa morte de María Estuardo. É cando Felipe II decide invadir Inglaterra enviando á Armada invencible. Anos antes Isabel I financiaba expediciones dirixidas por piratas e traficantes de escravos contra navíos españois. E entre esos piratas estaba Francis Drake, que acabou sendo, almirante, sir e o 2º navegante en completar a volta ao mundo despois de Elcano. E así nos poñemos nese solpor do 7 de outubro de 1585 cando o pirata Drake chega ata a praia de santa Marta coa idea de saquear e invadir a fortaleza de Monte Real. Se nos subimos ata as rochas nas que se sustenta o cruceiro que se atopa enfronte da ermida, e desde as que hai unha fermosa vista de Baiona, Monteferro e a entrada da bahía, poderemos votarlle imaxinación e ver como Drake fai a súa aparición con 30 navíos e 1500 homes. Daquela, o gobernador da fortaleza, Pedro Bermudez, fixo soar a campana da Torre do reloj (unha das tres torres que ainda se conservan da antiga fortaleza) para avisar ás xentes que vivían fora da fortaleza do perigo e que se meteran dentro das murallas. Tamén enviou unha mensaxe ao conde de Gondomar, diego sarmiento de acuña, para que viñera na súa defensa. Tamén desde o cruceiro podemos ver a zona de O Burgo, que se atopa detrás da gasoliñeira da que vos falei antes. Agora está chea de vivendas pensadas para o turismo, pero non custa imaxinar que daquela a zona estaría mais pelada e con algunha casiña de tipo baixo. Por alí pasa un antigo camiño romano, a vía XX ou per loca marítima que enlazaba na época dos romanos Braga con Astorga pola costa. Pois ben, según os documentos históricos, Drake e os seus homes, se apostaron esa noite ahí para estudiar como conquistar a fortaleza e cortar a zona de paso. Non lle funcionou ben, pois Diego Sarmiento conseguiu chegar con 300 homes para reforzar os que xa había dentro da fortaleza. Polo que Drake vendo que non ía ser doado asaltar a fortaleza marchou por onde viu, iso sí arrasando e queimando antes a ermida de Santa Marta, o convento de San Estevo nas Illas Cíes e tentando atacar Vigo (pero iso é outra historia que me lío). A ermida foi reconstruida tralo paso de Drake e daquela orixinal do século XIII só queda o arco semicircular da entrada e os canzoliños que son as cabezas das vigas que saen ao exterior e que sirven de soporte da cornisa.

Escultura de Soledad Penalta

Deixamos a ermida e baixamos ata o monumento da artista galega Soledad Penalta que se atopa enfronte da ermida. É un obra en ferro do ano 1999. Dimos unha volta ao monumento e sacamos unhas cantas fotos da paisaxe antes de seguir o noso camiño cara á praia de Santa Marta. Esta praia é un areal de 250 metros de lonxitude onde desemboca o río Baíña que imos seguir nalgúns tramos ata o encoro. Cruzamos a estrada e de fronte imos ver un antigo lavadoiro da época franquista pois ainda se pode observar a simboloxía franquista. Este lavadoiro está a carón do rió Baíña a súa man esquerda e a man dereita comenza a ruta fluvial do río baíña, indicada cun sinal.

Pequena poza no río Baíña

É unha senda pequena de 650 metros de percorrido que se pode facer perfectamente con cativos (se só queredes facer esta parte). Unha ruta de dificultade baixa e agradable de facer porque imos pola marxe dereita do río co que imos atopar flora de ribeira e poderemos observar 2 lavadoiros, e 3 muiños, un deles funciona (o de Agrelo) e outro asemella estar reconvertido nunha vivenda. Esta zona de O Burgo históricamente xa ten tradición de ser unha zona de muiños, e así hai documentos que recollen que na época de Felipe II se construiron 6 muiños dentro da fortaleza temendo que o inimigo en calquer momento poidera facer desaparecer os muiños de O Burgo.  A uns 150 metros nos atopamos cun lavadoiro e cun gran panel informativo da senda. Cruzamos a ponte de O Burgo e seguimos coa senda uns 500 metros mais ata o seu final. A senda remata subindo unhas escaleiras entre unhas casas. Imos por esa rúa entre as casas e collemos á dereita e a uns metros nos atopamos cun cruce cunha pequena estrada, o camiño de As lavandas. Imos coller á esquerda e seguir esa estrada que é a estrada que sube ata o encoro de Baíña. Ata o encoro o camiño é todo por asfalto polo que non é nada destacable, mais ben o contrario, é unha mágoa que non se continuase o paseo pola beira do río.

Senda fluvial do río Baíña

O encoro atópase a uns 6 kms do inicio da ruta. Uns 500 metros antes a man dereita podemos ollar un camiño de terra cun sinal de madeira que pon “Laxas-Muiños-Fonte”, nos metemos por ahí e nos atopamos coa senda verde do río Baíña onde se supón que hai ata 5 muiños pero a verdade é que só atopamos un, que é o muiño vello e que está rehabilitado. O resto se supón que deben estar seguindo río arriba pero o camiño está impracticable, polo que vos aconsellamos dar a volta no muiño. Na zona hai unhas escaleiras de madeira que baixan ata o río para poder facer unha foto da zona e tamén atopamos un cartel grande explicativo da flora e da fauna do río Baíña.

Senda verde do río Baíña

Voltamos á estrada que sube ao encoro e empezamos unha pequena pendente que nos leva ata o encoro, xusto antes de chegar ao encoro, a man esquerda imos ver unha pista forestal sinalizada cun cartel que nos indica a estación arqueolóxica de Os campos ou Outeiro dos Lameiros. Imos ir logo, primeiro subimos ata o encoro que se atopa a 20 metros de ese cruce seguindo a estrada.No encoro non se pode entrar, imos ver a porta pechada e a man dereita o salto de auga duns 43 metros de altura, a man esquerda da porta se a vemos de frente hai un caminiño que nos permite ver o encoro e a súa curva de coroación sen entrar no encoro. O encoro foi construido no ano 1985 para abastecer de auga a Baiona.

O encoro de Baiña

Deixamos o encoro e baixamos pola estrada para coller, agora si, a pista forestal que nos leva ata o Outeiro dos Lameiros. A 500 metros atopamos a estación arqueolóxica de Os Campos, tamén coñecida como outeiro dos Lameiros que é o outeiro que ten nunha das súa rochas os gravados mais importantes desta estación. A estación está moi ben sinalizada e con carteis explicativos de cada un dos paneis con gravados rupestres.

Petroglifo circular

O tema dos petroglifos é un tema moi extenso para tratar aquí e creo que xa me enrollei bastante ao principio. Só apuntar que o que coñecemos como petroglifos, forma parte do chamado grupo galaico de arte rupestre e que ten o seu epicentro no interior da ría de Pontevedra, en especial Campo Lameiro e Cotobade, e logo se extende polas rías de Vigo e Arousa. Ainda que se atopan petroglifos incluso no interior, a maioría de petroglifos de Galica se atopan na provincia de Pontevedra. Datan do Calcolítico (idade de Cobre) e da idade bronce (aproximadamente III-II milenio a.d.C.) e dun xeito básico se poden distinguir entre os petroglifos naturalistas (aqueles que representan armas, figuras humanas ou partes delas, figuras de animais) e os xeométricos (puntos, liñas, círculos, esvásticas, axedrezados, laberintos…). A interpretación de ambos tanto naturalistas como os xeométricos é moi discutida e varía según os diferentes expertos na materia. Non vou entrar ahí porque sobre iso hai moita literatura. Só quixen facer esta pequena introducción dos petroglifos porque nesta estación tedes a oportunidade de ollar, en poucos metros, a gran maioría de tipos de petroglifos (coviñas, cazoletas, círculos, axedrezados, zoomorfos…).

Figura central do panel, coñecida como "o rodaballo"

A estación arqueolóxica de Os Campos atópase a 186 metros sobre o nivel do mar, nunha zona de paso (portela) entre dous outeiros: o outeiro dos lameiros e o outeiro do ceboleiro. Nesta zona hai mais de trinta superficies con petroglifos gravados. O xacemento arqueolóxico foi descuberto en 1984 (algún petroglifo incluso foi descuberto no 2007). Entre os anos 2007 e 2008, por iniciativa da comunidade de montes en man común de sabarís procedeuse á musealización do xacemento para facer visitables os petroglifos.

O mais chamativo deste xacemento é o panel vertical do outeiro dos lameiros que contén 78 zoomorfos (aparentemente cabalos), único na península ibérica. Tamén é excepcional por estar en vertical, a maioría das rochas onde están os petroglifos soen ser horizontais. En galicia só se coñece outro panel vertical en porto do Son. É unha parede de 15X5 metros onde aparaecen representados 78 zoomorfos, cabalos a xulgar pola súa cola e as orellas e van de esquerda a dereita agás tres. Ademais no panel hai coviñas e figuras abstractas como a da figura central coñecida como o rodaballo, e logotipo do parque, tamén hai unha esvástica de seis puntas que xira de esuqerda a dereita, ábalas dúas figuras son únicas na aerte rupestre galaica. Dous dos cabalos deste panel tamén son o logotipo do sendeiro das Greas (homologado como GR-58, o sendeiro mais longo dos sendeiros de gran recorrido de Galicia con 247 kms).

Zoomorfo do panel principal

Esta zona, entre os dous outeiros, foi canteira, devesa real para a produciión de madeira para o rei e zona de paso entre Baíña, Sabaría e Belesar, de feito se poden ver nunha rocha onde hai petroglifos as rodeiras dos carros.

Panel principal da estación arqueolóxica

Deixamos o xacemento e comenzamos a volta seguindo a pista forestal cara o monte da comunidade de Santa cristina de Sabarís. Pasamos por un colmeneiro e a pista se bifurca. Collemos á esquerda e despois virán varias bifurcacións mais que non están sinalizadas por iso é imprescindible seguir a ruta cun GPS. A pista vai paralela a autoestrada Vigo-Baiona que pasamos por debaixo a través dun túnel. Pasado o tunel collemos unha pequena rúa á esquerda e chegamos as casas do final da senda fluvial do río Baíña e voltamos polo paseo ata a ermida.

Pedra decorada co "rodaballo" 

A ruta en non é das mais apetecibles que teño feito polo tema de que entre a senda fluvial e o xacemeneto arqueolóxico, tanto á ida como á volta faise moi aburrida porque non hai nada de interese, pero sen embargo, a senda e sobre todo, o xacemento si que merecen a pena visitalos. Podedes ollar o resto de fotos da ruta neste enlace.