luns, 27 de outubro de 2014

Roteiro Portecelo - A Guarda


Datos técnicos

Lonxitude: 12.12 kms
Tipo: Lonxitudinal
Non sinalizado
Altitude máx: 468 ms
Tempo: 3 h 57 min.
Saida desde a área recreativa de A Cruz da Portela (Portecelo-O Rosal) e chegada ao Castelo de Santa Cruz (A Guarda-Pontevedra).
M.I.D.E.: 9 (1 severidade, 3 orientación, 2 dificultade, 3 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

Andaina lonxitudinal que forma parte dunha serie de etapas que fixen co grupo de sendeirismo de Baidesendas, que nos propuxemos ir de Baiona ata A Guarda (uns trinta e pico kms por estrada), facendo roteiros curtos duns 10-15 kms tentando visitar nesas etapas os valores paisaxísticos e culturais (que son moitos) os que nos ofrece o tramo entre Baiona e A Guarda (o doado sería facelo por estrada). Neste caso a etapa que vos traio hoxe correspondería á 5ª etapa entre Portecelo (O Rosal) e A Guarda.

Preparados para iniciar a ruta. Detrás a pista que imos seguir
A ruta ten dúas partes ben diferenciadas unha primeira na que imos pola serra de O Torroso a través de pista forestal e unha segunda, cando despois de baixar o alto de O Torroso, chegamos á estrada Baiona -A Guarda  e imos ata a praia de Area Grande para facer un percorrido pola costa ata chegar ao porto, ver as rúas estreitas do barrio das mariñas, o casco antigo... para rematar no castelo de Santa Cruz. En resume, un percorrido variado, cunha primeira parte cuio maior valor é o paisaxístico e unha segunda cunha paisaxe mais urbana (se A Guarda se pode considerar urbana), onde damos un paseo pola historia da vila.

O camiño transcurre entre piñeiros
Comenzamos a andaina desde o merendeiro da Cruz da Portela que se atopa na parte alta de Portecelo. Portecelo é unha aldea que se atopa na estrada Baiona- A Guarda (C- 550) a uns 3 kms antes de chegar á Guarda e que pertence ao Concello do Rosal. Ao chegar a Portecelo, se imos dirección á Guarda, a man esquerda imos ver un cruce que indica a Sanxián e ao Rosal, collemos esa estrada que nos sube polo monte, seguimos a estrada dirección Rosal e case ao chegar ao alto imos ver a cruz a man esquerda. Ao chegar ao alto hai un pequeno chan antes de empezar a baixada cara ao Rosal. Pois nese chan se atopa o merendeiro e o inicio da nosa ruta.

Campo de tiro
A man esquerda atópase o merendeiro e a man dereita podemos ver un cartel que indica o campo de tiro de A Portela e dous pistas forestais que fan unha V e tamén observamos o alto da Camisalva coa súa antena e radar. A da esquerda nos leva cara ao Rosal, asi que hai que coller a pista da dereita que nos leva ao campo de tiro e á serra do Torroso. Collemos a pista e aos 20 metros xa atopamos o campo de tiro de A Portela, no que por certo coincidimos con cazadores.

O alto da camisalva de fondo
Seguimos pola pista forestal camiño ao alto da Camisalva. hai que dicir que ainda que o camiño non está sinalizado seguindo sempre de frente a pista sen coller ningunha desviación se chega ata o alto do Torroso, de todos modos vaivos facer falta GPS. En teoría debería estar marcado como GR-54 coas marcas vermellas e brancas, pero nós non vimos ningunha soamente unha cando chegamos á estrada Baiona-A Guarda.

Portecelo e a costa de Oia
A 1 km de comenzar a andaina e despois dunha pequena subida non moi exixente chegamos ata a un radar e a 10 metros observamos a antena que se atopa no cumio do alto da Camisalva, collemos un pequeno camiño que se atopa á esquerda para chegar ata a antena. Desde o alto da Camisalva, tamén chamado Gamisalva, pódese ollar Portecelo, o océano atlántico, a aldea de Marzán (O Rosal) e se colledes un día despexado coma nós (ainda que había unha néboa baixa) podedes ollar a serra da Groba e o Galiñeiro. Tamén limos antes de sair que hai varios petroglifos na serra, e un se atopa no alto da Camisalva. Non o dimos atopado, ningún dos petroglifos se atopa sinalizado. Só atopamos un no alto do Torroso.

Vistas ollando ao sur desde o alto da Camisalva 
Deixamos o alto e volvemos á pista forestal para seguir o noso camiño. Agás un par de pendentes o resto do traxecto ata o alto faise ben, hai unha pendente pronunciada a medio camiño entre o alto da Camisalva e o alto do Torroso e outra xustamente para subir ao alto do Torroso, de todos modos ambas subidas son curtas. Chegamos así ao alto o Torroso punto mais alto do percorrido ata os 468 metros. As vistas desde alí son espectaculares, polo oeste a inmensidade do Atlántico e as cetáreas na costa, polo este O Rosal, Salcidos e o Miño, polo sur o Monte Santa Tegra e A Guarda e polo norte o alto da Camisalva e o campo de Torroso.No alto tamén podemos atopar unha virxe que alguén deixou dentro dunha coviña feita nunha rocha granítica e uns petroglifos que están nunha rocha que teredes que buscar porque non están sinalizados (se atopan a 10 metros da virxe.


Panorámica desde o alto do Torroso (vistas do norte)
Ainda que apetecía quedarse mais a contemplar a paisaxe tivemos que seguir o camiño e comenzamos o descenso cara á Guarda. o descenso faise por un cortafogos bastante ancho do que hai que desviarse un pequeno tramo porque está ocupado por rochas dificiles de salvar. Baixando polo cortafogos seguimos este acompañados dunhas torretas de alta tensión que nos van levar a unha pequena estrada, collemos a man dereita por esa estrada que nos vai levar ata a estrada de Baiona - A Guarda no lugar chamado As Loucenzas que coñeceredes porque é unha zona de lecer cunhas mesas e un cruceiro no lado dereito da estrada se imos dirección á Guarda e que está xusto na entrada de A Guarda pasando a gasoliñeira. Hai que cruzar a estrada, moito coidado porque é unha curva e collemos a estrada que baixa á praia de Area Grande.

Vistas do sur desde o alto do Torroso
A partires de aquí vai ser todo asfalto. Na praia de Area Grande hai un gran panel indicativo que nos informa dunha ruta litoral que vai desde a praia de Area Grande ata a praia do Muiño en Camposancos (5,6 kms ida), ámbalas dúas praias bandeira azul. Nós fixemos un tramo desa ruta.

Praia de Area Grande
Pasando a praia de Area Grande nos atopamos cun areal mais pequeno que é a praia de Fedorento, cun lavadoiro e zona de recollida e secado de argazo desde hai mais dun século. A miña aboa cóntame que ía cargada cun capacho na cabeza cheo de argazo para vendelo desde A Guarda ata Oia. Daquela sería para vendelo como abono, o que recollían desta vez nos contou un home que estaba cargando sacos de argazo é utilizado en cosmética.

Argazo na praia de Fedorento
Subimos por un paseo de madeira, a man esquerda temos as "casas baratas", e á dereita un parque infantil polo que nos imos meter porque imos por un pequeno sendeiro que vai pegado ao mar e que nos leva ata ao porto. Antes de chegar ao porto poderemos observar ás ruinas dunha antiga cetárea no mar. xa desde alí divisamos o dique oeste do porto (coñecido por estar totalmente pintado) e o museo do mar.

Atalaia e dique do porto
O museo do mar é unha réplica ou reconstrucción dunha atalaia que na súa orixe se atopaba no dique sur pero que foi derruida para a ampliación deste. A Atalaia é unha edificación militar, que foi levantada polos portugueses no ano 1666 no contexto da Guerra de Restauración (1640-1668). daquela andabamos a piñas cos portugueses e eles con nós, e durante 3 anos A Guarda foi conquistada polos purtegueses. Abandonada e destruida definitivamente no ano 1943 coas obras de ampliación do porto, a edificación que nos atopamos hoxe, no dique oeste do porto, foi realizada pola Escola Taller de A Guarda no ano 1997. Á atalaia só se tiña acceso cando a marea estaba baixa e estaba constituida por unha cámara abovedada facía as veces de polvorín, e circundada por unha galería e unha plataforma superior onde se situaba a artillería e a garita do centinela. En 1779 foi reedificada para facer fronte ás incursións de piratas africanos e no período de 1804 a 1808 funcionou como batería defensiva que protexía os barcos corsarios españois que atacaban aos buques ingleses que comerciaban con Portugal e viñan ao porto guardés a refuxiarse. En época de paz chegou a utilizarse de faro. Hose en día, a atalaia alberga o Museo do Mar que ademais de contidos etnográficos distínguese por albergar unha importante colección malacolóxica.

Un dos moitos recovecos do barrio da Mariña
Seguimos a andaina polo paseo peonil do porto á man dereita podemos observar o dique sur e a lonxa, de frente as casas do barrio de San Caetano e por riba delas alzándose maxestusoso, o monte Santa Tegra. ä nosa esquerda temos o barrio das Mariñas, que naceu ao albor do porto. E por el nos metemos para rueirar, nunca mellor dito, polos seus rueiros estreitos e cheos de escalinatas. A principal modificación da paisaxe guardesa entre o XIX e o XIX foi a construción do Porto. Inician os trámites a mediados do XIX o Gremio de Mareantes que solicita ó Concello e Goberno fondos para arranxar o pequeno porto “si bien no se puede llamar  puerto al boquete continuamente agitado por las olas”, solicitaban ampliación da entrada, construción dun pequeno peirao e un varadoiro. A finais de século impulsadas polo Director Xeral de Obras Públicas e deputado polo distrito de Tui D. Ezequiel Ordóñez González póxanse as obras do porto, construíndose por etapas nos anos seguintes, e logo de moitas dificultades pola forza dos temporais, o Varadoiro da Vía, dique Sur e dique Sudoeste.Arredor del vai xirar gran parte da actividade económica da Guarda durante todo o século XX e desenvólvese o vello barrio da Mariña coas típicas construcións de casas estreitas e fondas, sobre de todo na rúa Malteses, baixo para os aparellos e patíns  nos que  se puñan a secar as redes, roupas de augas, aparellos, a bogada familiar e ademais servían de solaz e conversas para os maiores, dende elas divisaban as gamelas e barcos, así como ollaban a faciana do día.


Convento de San Bieito
De rueiro en rueiro chegamos ata o Convento de San Bieito das monxas benedictinas. Fundado no século XVI pola familia Ozores de Sotomayor. As monxas abandonaron o convento no ano 1983 e trala reforma o convento converteuse nun afamado hotel e restaurante. A igrexa, pequena e deteriorada, reconstruíuse no XVII e sege adicada ó culto relixioso.

Parte do muro da antiga cidade medieval
Deixamos o convento e imos subir as escaleiras da rúa Colón que nos van levar á zona antiga de A Guarda. Sábese que na época medieval esa zona estaba totalmente amurallada. Hoxe en día poden observarse restos dos lenzos da antiga muralla que defendía a poboación dos ataques externos. Na actualidade dan nome ás rúas onde se encontran:  O Muroe Ireira. A actual Rúa Colón, daquela rúa do medio, dividía en dous sectores a cidade amurallada. No comezo e no final encontrábanse as únicas portas de acceso á vila. As escaleiras de pedra tamén datan de tempo inmemorial, comunican o centro da vila co barrio das Mariñas.

Praza do Reló
A rúa Colón nos leva ata a Praza do reló, onde se ubica o concello de A Guarda. A actual do praza do Reló recibiu outros nomes en función da época e da situación política do momento: Praza Maior ata o século XVI, logo praza da Constitución, da República, de España. Os edificios máis significativos son o actual Concello, a torre do Reló e a Casa dos Alonsos.A torre, emprazada no máis alto do recinto amurallado, protexía un dos accesos á vila. No 1570 levantouse a actual torre sobre outra primitiva. No corpo da torre deben salientarse dous escudos de armas.

Igrexa de Santa María
Subimos uns metros mais para arriba e chegamos ata a igrexa de Santa María. A igrexa parroquial orixinalmente románica ampliouse no século XVI, sendo bispo de Tui Diego de Torquemada. No interior destaca o retablo da capela maior de estilo borrominesco do século XVIII dedicado á Asunción da Virxe María

Porta da Vila
Pasamos a igrexa por detrás e nos diriximos á rúa Puerto Rico, rúa principal de A Guarda, nome do país ao que emigraron moitos guardeses. Nesta rúa se atopan varios edificios de estilo indiano realizados por emigrantes retornados. Pasamos polo ex-colexio San José e polo antigo colexio Sinde, agora reconvertido en albergue de peregrinos. Enfronte do albergue, hai unha rúa estreita que nos leva á entrada principal do Castelo de Santa Cruz.

Baluarte da Cruz. Garita e o alto do Torroso de fondo
Os portugueses, no marco da guerra da independencia portuguesa entre 1640-1668, conseguen ocupar o castelo de San Lourenzo en Goián e inmediatamente, no 1663, reinando en España Felipe IV decídese a construción dun castelo, como salvagarda contra os portugueses, poñendo o nome de Santa Cruz en lembranza de Alvaro de Bazán, 1º marqués de Santa Cruz. A necesidade obriga e tan só un ano despois rematan as obras. Na súa construción, dirixida polos coroneis enxeñeiros Carlos e Fernando Grunemberg, emprégase a pedra da antiga muralla medieval.O castelo ten dúas portas: a porta da Vila (entrada principal) e a porta de Socorro e catro baluartes chamados de Santa Trega, A Guía, Santa Cruz, e San Sebastián. No recinto militar había capela, cuartel para as tropas, cortes, almacéns, un lugar para gardar a pólvora, carnicería, capela, casa para o gobernador e outras dependencias. Tiña dúas portas, a entrada principal que sobe perpendicular á rúa Porto Rico e a de Socorro perpendicular á rúa Doantes de Sangue. A pesar da resistencia das tropas e paisanos ó mando do Gobernador militar Jorge de Madureira, o castelo sería tomado polo exército portugués en novembro de 1665 ó mando do Conde de Prado, ocupándoo ata o remate da guerra en febreiro de 1668.


O castelo de Santa Cruz por dentro
Nos tres anos de dominio portugués da vila, ademais de teren queimado os arquivos oficiais, ordenan construír a atalaia do porto. Este lugar sempre foi un sitio estratéxico, isto demóstrao que no seu interior se atopa un petroglifo. O castelo acabou pasando co tempo a mans privadas destinándose á explotación agraria, fábrica de embutidos e, a principios do século XX, á fabicar a cerámica de Santa Cruz proveedora da Casa real. Despois de 150 anos en mans privadas o Concello consegue a titularidade pública e o rehabilita. Agora se pode disfrutar del e no interior podemos disfrutar dun fermosos parque con varias especies arbóreas.

Podedes ollar todas as fotos da ruta neste enlace.

1 comentario:

  1. Moi bo artigo, Balboa, coma sempre .... unha aperta ... Conchi

    ResponderEliminar